Мақсуд Бекжон

Ўзбекистон президенти Ислом Каримов ҳокимият тепасига келган илк чоғларида бери бир тактикани қўлллайди, унинг бу тактикаси жуда оддий ва энг муҳими, ишонувчан фуқаролар учун таъсирчан бир тактикадир. Масалан, у жумҳурият ёки вилоят миқёсида ўтказилаётган телевидение ва радио ходимлари, журналистлар иштирок этаётган мажлисда ўзининг мулозимларидан бирини ёки бир қанчасини астойдил тергай бошлайди.

“Нимага сизлар ўз бурчларингни бажармайсанлар?” дея  у астойдил надомат қилади, ҳолбуки, президентнинг амрини бажармаслик ёки ўз бурчини бажармасликка биронта мулозим журъат эта олмайди. Аммо бундай фикр саҳнага маҳлиё бўлиб ўтирган оддий фуқаронинг хаёлига келмайди. У ҳар доимгидай “Президентимиз ўзининг атрофидаги ноқобил мулозимлари билан роса қийналиб кетди-да. Бечора, бир ўзи тўрт томонга югуришга мажбур”, деган хаёл билан ўтиради. Каримовнинг ўйини, асосан, мана шундай, “лақма” демайлиг-у, содда одамлар учун мўлжалланган.

Президентнинг “Озодлик” орқали эшиттирилган энг сўнгги нутқларидан бирида ҳам ўша ўйинга гувоҳ бўлдик. Жумҳуриятда ер ислоҳоти ўтказилаётгани ҳақида гапирар экан, президент шундай фиғон қилади: “Мен катта-катта стратегик масалаларни ўйлашим керак, бу юртнинг келажагини ўйлашим керак, нафақат, айтайлик, иқтисод масаласини, нафақат, айтайлик, ҳаёт масаласини, хавфсизлигини ўйлашим керак. Одамзотнинг тинчлигини сақлашим керак. Жамоатнинг тинчлигини сақлашим керак. Барака топгур, иқтисодий ислоҳотлар бўйича ҳам кимдир ўйлаши керакми? Мана, бугунги мажлис кимнинг ташаббуси билан бўлди? Шу инсофданми? Агар ер ислоҳотлари ўтказилмаса, одамларнинг ҳам тафаккури ўзгармайди…”.

Каримовнинг “Мана, бугунги мажлис кимнинг ташаббуси билан бўлди? Шу инсофданми?” қабилидаги комик сўзларига кўз юмиб, унинг нутқидаги сал жиддийроқ кўринган жойларига муносабат билдирайлик.

Президентнинг иши муаммо ҳақида гапириб, унга жамоатчилик эътиборини қаратишдангина эмас, балки, бу муаммони ҳал этишдан ҳам иборат бўлиши керак, aкс ҳолда, президентнинг мухолифатдан фарқи қолмайди. Мухолифат эса, ер ислоҳоти ўтказилиши кераклиги ҳақида доим гапириб келган. Хусусан, “Эрк” газетида иқтисодий ва ер ислоҳоти бўйича партиянинг дастурлари эълон этилди. Шу маънода баъзи бир кимсаларнинг “на ҳукуматнинг, на мухолифатнинг ер ислоҳоти бўйича бирон бир режалари йўқ”, деган иддаолари ёлғон.

Энди масала мухолифатнинг вақти-вақти билан ер ислоҳоти бўйича ўз режаларини ҳукуматга етказиб бериб туришига эмас, балки, бу режаларни амалга оширишни мутлақо истамайдиган ҳукуматнинг ўзини ўзгартиришга келиб тақалаяпти. Ҳозир муаммонинг асосий сабабини янгича фикрнинг тақчиллигидан эмас, балки, ҳар қандай янгича фикрга тўғаноқ бўлаётган эски коммунистик структуранинг ҳали ҳам сақланиб қолганлигидан излаш керак.

Олий Совет номини Олий Кенгаш, Ўзбекистон компартияси бош котиби номини Президент, УзЛит (цензура ташкилоти) номини яна нималардир деб ўзгартирган билан моҳият ўзгариб қолмайди.

Жаноб президент ўз нутқида “Агар ер ислоҳоти ўтказилмаса, одамларнинг ҳам тафаккури ўзгармайди”, дейди. Бу ерда табиий равишда бир қанча саволлар туғилади: Ер ислоҳоти одамлар тафаккурини ўзгартириш учун ўтказиладими ёки унинг ўзи алоҳида бир қадриятми? Нега энди одамларнинг тафаккурини ўзгартириш керак? Уларнинг тафаккурида хатолик борми? Агар гап меҳнатга лаёқат, хусусий мулкчилик институтининг йўқолиб кетганлиги ҳақида кетаётган бўлса, комил ишонч билан айтиш мумкинки, ўзбеклар, ҳатто совет тузумининг энг босқинли йилларида ҳам хусусий мулкчи туйғусини йўқотгани йўқ, шунинг учун ҳам хусусий мулкчилик туйғусидан маҳрум бўлган руслар доимо ўзбекларни ҳақоратомуз равишда “торгаш”, яъний, “савдогар” деб, ерга уришга ҳаракат қилганлар. Бугунги кунда эса, русларнинг ўзи, бутун миллати билан “торгашлик”қилмоқда ва бу – миллатимиздаги ирсий тафаккурнинг нақадар муқим ва собит эканлигини исботламоқда.

Шундай экан, миллат тафаккурини ўзгартиргандан кўра, бир ҳовуч эски коммунистлар тафаккурини ўзгартирган осонроқ эмасми? Яна ҳам осонроғи, бир ҳовуч фикри қотиб қолган одамларни қайта тарбиялаб ўтиргандан кўра, уларни илғор фикрли кишилар билан алмаштириб қўяқолган маъқул эмасми?

Хуллас, президентнинг бу нутқи Ўзбекистонда ҳеч нарса ўзгармаганлигини яна бир бор яққол намоён қилди. Президент бундан 7 йил олдин қандай сўзларни қўллаб нутқ ўқиган бўлса, бугун ҳам ўша сўзларни ишлатиб нутқ ўқимоқда. Унинг нутқлари худди араб эртакларида тунги шаҳар қоровули айтадиган: “Боғдодда ҳамма ёқ тинч, хотиржам ухлайверинг, Боғдод аҳли”, деган сўзлар каби халқ онгини аллалашга йўналтирилгандир.

Мақсуд Бекжон

1997