Мақсуд Бекжон

Ўзбеклар бугун Сўз қадрсизланган, ўзининг азалий аҳамияти ва мазмунини йўқотган бир жамиятда яшамоқдалар. Бу жамиятда истаган нарсани гапириш мумкин ва бу гапирилган нарса жамиятда акс-садо бермайди. Жамият худди соя ва аксдан ҳоли арвоҳни эслатади. Сўзлар бу жамиятда ўз ҳолича, ҳудди воқеликка ҳеч алоқаси бўлмаган “тоза санъат” намунасидай мавжуддирлар. Сўзлар бу ерда худди шарқона бир муболаға каби, худди гўзалликнинг энг юксак намунаси сифатида ғазал қаҳрамони бўлмиш шоир маҳбубасининг кўзга кўринмайдиган даражадаги кичик оғзи тақдим этиладиган ғайри табиий ташбеҳларга тўла бир ғазал сингари қабул қилинади. Бундай ғазал арконига кўра, шоир севгилисининг оғзи шу қадар кичик бўлиши керакки, шоир уларга қараб лаззалатланиш учун севгилисининг лабларини излаб, тополмай сарсон бўлиши керак.

Юқорида айтганимиздек, ўзбек жамиятига қарата айтилган Сўз акс-садо бермайди. Сўз ҳудди ботқоққа отилган бир тош сингари жамиятнинг ақл бовар қилмас юмшоқ бағрига тушиб, ғойиб бўлади. Акс-садо эса, қаттиқликни севади. Акс-садо қоя қаттиқлигини ёки жуда бўлмаганда девор қаттиқлигини севади, аммо, шуни ҳам назардан қочирмаслик керак-ки, девор гиламлардан холи, яланғоч девор бўлиши лозим, чунки, гиламларга бурканган деворлар ҳам акс-садо бермайди, уларнинг ҳам чақириқ ва мурожаатларга қулоқлари кардир.

Cўзларнинг фақат риёдан иборат эканлиги туфайли мақсадни ифода этиш эҳтиёжи бўлмаганидан сўнг жамият бўшашиб, шакл ва шамойилини йўқота бошлайди, у энди – сўзларнинг фақат ёлғондан иборатлиги туфайли – ҳеч бир нарсага тўғри баҳо берилмаслигини англаб етган ва ҳамма нарсага тупуриб қўйган бир мавжудотга айланади. Ушбу ҳасталикнинг тадрижий ривожи қуйидагидай: ёлғон сўз (бу ёлғон ким тарафидан айтилишидан катъий назар) жамиятни маънавий жиҳатдан бўшаштиради, бу эса, ўз навбатида жамиятнинг сўзга, мурожаат ва чақириқларга карлигига олиб келади. Бундай вазиятда жамиятни бирон нарсага ишонтириш кийин, қадрсизланган Сўз билан жамиятнинг қалбини ром этиш қийиндир. Халқни ишонтириш учун энг аввало Сўзни тирилтириш лозим. Сувсизликдан ва қонсизликдан ўлган Сўзга теримиз ва қонимизни тўкиб, уни тирилтирмоғимиз керакдир. Узоқ йиллар давомида жамиятимиз Сўзнинг қонини тинимсиз сўриб келди ва Сўзни бир кўланкага айлантирди ва охир-оқибат жамиятнинг ўзи ҳам бир сояга, вампирга, ўлимларни четлаб ўтаётган ва айни пайтда ҳар куни минглаб марта ўлаётган, аянчли бир умр кечираётган вампир-Дракулага айланди.

Дракуланинг ўлимсизлиги бир пайтлар илоҳий Сўзга муносиб кўрилган инсонга лойиқ нарса эмасди. Инсонлар илоҳий Сўзни суистеъмол қиларканлар, илоҳий Сўз ҳам инсонларни тарк этди.

Инсон – Аллоҳ томонидан яратилган бутун мавжудотлар ичида гапира оладиган ва ўз фикрларини Сўз шаклида ифода эта оладиган ягона ҳилқатдир, унинг ҳайвонлардан фарқли асосий жиҳати ҳам шундадир. Аммо гапира олишнинг ўзи ҳали инсонликни билдирмайди. Одам боласи тинимсиз гапириши ва айни пайтда у чуқур сукунат ичида бўлиши мумкин, аксарият ҳолларда сафсатабозлик ҳатто сукутдан ҳам чуқурроқ сукунат ичида булиши мумкин. Бундай ҳолат Сўз ўлган пайтда юз беради.

Мамлакат раҳбари ўзининг умидсизликка тушган халқига “шу йил кузига келиб, ҳамма нарса яхши бўлиб кетади”, дея сўз берса-ю, бу ваъдасини бажармаса, Сўз ўлади. Бозорда гўшт сотаётган қассоб бу гўштнинг тоза эканлигига ўз ҳаридорини ишонтириш учун бутун авлиёларни ўртага қўйиб, қасам ичса-ю, бу ёлғон бўлса, Сўз ўлади. Оталар ўз фарзандларини тўғрилик ва ҳалолликка ўргатаркан, отанинг ўзи бундай хислатлардан мосуво бўлса, Сўз ўлади.

Ўзбек муҳолифати бу оммавий Сўз қотиллигида иштирок этмаслиги лозим. Аксинча, у Сўзни тирилтириш ишида фаол қатнашиши керак. Мухолифат халққа жуда кўп нарса ваъда қилмаслиги керак, аммо ваъда қилинган нарса, қандай бўлишидан қатъий назар, бажарилиши лозим. Бу – Сўзни тирилтиради. Зеро, Сўзнинг тирилиши дунёдаги барча инқилоблардан ҳам муҳимроқ воқеадир.

Мақсуд Бекжон

17.05.2011