Мақсуд Бекжон

“Ўзкинохроника”да ишлаган пайтимда Таҳрир ҳайъати ихтиёрига муҳокама учун қисқа метражли бир фильмни тақдим этишди. Фильм режиссери ижод йўлини энди бошлаётган русий забон бир ёш режиссер эди. Фильм сюжети эсимда йўқ, аммо эсимда қолган нарса – фильмдаги  хоккей ўйнаётган қандайдир ёш инсонларнинг ҳаракати ва уларнинг сўзларидаги қўпол натурализм бўлди. Фильмни кўриб бўлганимиздан кейин залда ўтирган режиссер ва муҳаррирлар фильм ҳақда ўз фикрларини айта бошладилар.

Қизиги шунда-ки, фикр билдираётганлар фильмдаги асосий жиҳат – фильм персонажлари лексиконидаги ҳавойилик ва шармсизликни пайқамай, жиддий бир қиёфа билан фильмнинг иккинчи даражали жиҳатлари ҳақида гапирар эдилар. (Албатта, жамият устунлари, факат совет жамияти устунлари эмас, балки, умуман жамият тушунчаси йиқилаётган “қайта қуриш” йилларида инсонларнинг қўпол натурализмга кўрсатган бундай “толеранс”ини қандайдир даражада тушуниш мумкин). Хуллас, ҳамма истаганлар гапириб бўлганидан сўнг энг олдинги қаторда ўтирган студия  Таҳрир Ҳайъати раҳбари раҳматли Малик Қаюмов менга ўгирилиб, русчада: “А вы что думаете, молодой человек?” деб сўради.

Мен саволга шундай жавоб бердим: “Фильмда  муаллиф реализм, самимийлик, табиийлик ортидан қувиб, том тескари натижага эришган: фильм персонажлари ҳар сўкинган ва куфр қилган пайтида томошабин персонажларни унутиб, фильм ичидан “чиқиб”,  ўз персонажлари тилига бундай куфр сўзларни жойлаган муаллиф киёфаси ҳақида ўйлай бошлайди. Яъний, ҳаётда самимийлик сифатида қабул қилиниши мумкин бўлган Натурализм санъат заминига кўчганида носамимийликка(энг ози билан томошабиннинг фильм қаршисидаги носамимийлигига) айланган. Бундай кетишда жамият ичида яланғоч юришни ҳам “самимийлик” сифатида тарғиб қилиш мумкин”. 

Бу эпизоддан кейин, мана, 30 йилдан кўра кўпроқ вақт ўтди, аммо Натурализм ҳеч битмади, аксинча, Интернет тантана қилаётган бугунги кунларда у ўзининг энг тубан чуқурликларигача етиб борди. Бугун жамият ҳаётининг жуда катта қисмини ташкил этаётган Интернет майдонида Натурализмнинг юз минг хил шакл-шамойилига гувоҳ бўлишимиз мумкин. Бу “натуралист”ларнинг ҳар бири ўзининг “Абсолют Ҳақиқат”ни очиб ташлаётганига чуқур ишонган ҳолда Яланғочлик ботқоғига  ботмоқдалар. Ва бу оммавий “ботиш”нинг улкан бир ижтимоий Ҳалокатга қадар давом этиши аниқ.

МАҚСУД БЕКЖОН

22.02.2021

Исломда “ҳалол” тушунчаси мусулмон учун “изн берилган” маъносини англатади, “ҳаром” эса, бунинг акси – “таъқиқ” маъносини билдиради. Масалан, бир мусулмон учун бошқа мусулмоннинг моли, мулки, аҳли, жони ҳаром қилинган. Бунга амал қилмаган мусулмон ҳаромга қўл урган бўлади.

Аммо бугун мусулмонлар учун муқаддас бўлган Макка ва Мадинага эгалик қилаётган Саудия араблари ҳаромнинг ичида ҳалол топиш сингари бир қабоҳат ичига ботганлари ҳақида Шарқий Туркистонлик гувоҳлар ҳикоя қилмоқда.

Шарқий Туркистонлик Гулбаҳор Жалилованинг гувоҳлик беришича, концлагерларда сакланаётган мусулмонларнинг Хитой ҳукумати тарафидан мажбурий равишда кесиб олинаётган ички органлари саудиялик бой араблар тарафидан “ҳалол” бўлгани учун жуда қадрланмоқда экан.

09.02.2021

Жамиятни демократиялаштиришни фақат ҳукумат раҳбарини ўзгартириш билангина боғлаш тўғри бўлмайди, демократиялаштириш давлат тизимларининг ишлаш методларини ўзгартиришдан бошланиши ҳам мумкин. Албатта, бу фикрга жавоб ўлароқ, “бу масала яна ўша ҳукумат рахбарини ўзгартириш масаласига бориб тақалади” деган жавобни бериш мумкин ва бу жавоб ҳам тўғри бўлади. Аммо муаммо шунда-ки, сиёсий тизимлар реформа (бунга конституция реформаси хам киради) қилинмагани туфайли ҳукумат тепасига ҳатто либерал қарашли бир киши келганида ҳам (тизимлардаги эскича фаолият шаблони туфайли) сиёсий тузум ўзгармай қолавериши мумкин.

Яъний, сиёсий тузумнинг ўзгартирилишига сиёсий тизимлар реформаси (давлат аппаратлари фаолияти реформаси) орқали ҳам эришиш мумкин. Бунинг ёрқин мисолини биз Туркия тажрибаси орқали кўрдик. Эрдўғон ҳукумати иқтидорга келганининг илк кунидан бошлаб, ўз фаолияти учун майдон ҳозирлади, давлат тизимларида ислоҳот ўтказди, конституцияга ўзгартиришлар киритди. Агар у бу ишларни амалга оширмаганида эди, у аллақачон бир ҳарбий давлат тўнтариши орқали ҳокимиятдан четлаштирилган бўларди. Чунки, давлат тизимларининг бошқача ишлаш шаблони йўқ эди. Мисрда иқтидорга келган ва қисқа вақт ичида ағдарилган ва бутун ҳукумат таркиби билан ҳибсга отилиб, кўпчилиги қатл этилган “Мусулмон биродарлар” ҳукуматининг аччиқ тажрибаси орқали эса, биз бунинг аксини кўрдик: яъний, давлат тизимлари фаолияти шаблонини ўзгартирмай туриб, сиёсий ислоҳотлар ўтказиш имконсиз.

Тизим фаолияти “шаблони” ҳақида ўқувчига тушунарлироқ бўлиши учун Русияда яқинда юз берган (бундай воқеалар Ўзбекистонда 30 йилдан бери ҳар куни содир бўлади) шундай бир содда мисолни келтириш мумкин. Бир миршаб раҳбарият тарафидан белгиланган “жиноятчи тутиш плани”ни бажариш учун ўзининг бу нарсалардан умуман хабари йўқ иккита қариндоши номига “рухсат қилинмаган жойда сигарет чекди” деб жарима ёзади ва жаримани ҳам ўз киссасидан тўлаб, бу ҳақда сохта ҳужжат тайёрлайди ва шу тарзда ўзича “план”ни бажарган бўлади. Энди бу “шаблон” фаолиятининг бутун мамлакат бўйлаб қандай миқёсларгача етиб бориши мумкинлигини бир тасаввур қилинг. Ўзбекистонда бегуноҳ одамларни қамоққа ташлаб, “планни бажариш”га мўжалланган бундай “конвейер усул” 30 йилдан бери амал қиляпти.

Балки, бугунги Ўзбекистон раҳбари бу нарсалар ҳақда бир мулоҳаза қилиб кўриши керакдир?

МАҚСУД БЕКЖОН

08.02.2021

Отам раҳматли “комсомол” сўзини айтганида унинг овозида доим чуқур бир нафрат сезилиб турар эди. Ҳатто коммунистларга нисбатан ҳам мен унда бу қадар чуқур бир нафратни сезмас эдим. Отамнинг ҳикоя қилишича, коммунистларнинг халқ ичидаги авангарди, жонбозлари комсомоллар эди. Отам ўзи салбий муносбатда бўлган бирон бир киши ҳақида бошкалар ундан бир фикр сўраса, у: “э, юрган бир комсомол” деган гапдан нари ўтмас эди. Унинг бундай нафратига сабаб бўлган воқеалардан бири ҳақида отам шундай ҳикоя қилади:

“Тўққиз ёшларда эдим(бу 1927 йилга тўғри келади М.Б), комсомоллар энг қутурган пайт эди, қулоқлар билан бирга диндорларга қарши ҳам жуда катта босқи, зулм ўтказилаётган эди. Бир куни қўшни қишлоқда шундай бир қўрқинчли воқеа юз берди. Комсомоллардан бири Қуръон ўқиб ўтирган қишлоқ мулласининг уйига бориб, ҳеч сабабсиз уни ҳақорат қила бошлайди ва мулланинг олдидаги китоб қўйиладаган тахтакачда саҳифалари очиқ ҳолда турган Қуръонни тепиб юборади. Одамларнинг айтишича, мулла ҳеч нарса демаган, ҳатто ўрнидан ҳам турмаган, фақат Куръон саҳифаларини териб олар экан, ўтирган жойидан комсомолга жуда қаттиқ ўқрайиб қараган. Комсомол эса, муллани хумордан чиққунича сўкиб, ўзининг уйига равона бўлган.Воқеага гувоҳ бўлган одамларнинг айтишича, орадан ўн дақиқача ўтиб, комсомол ўз уйи олдига етиб борганида бирдан унинг вужуди шиша бошлаган ва у уйига киришга ҳам улгурмай, ерга йиқилган ва оғриққа чидамай, додлаганича, тирноқлари билан ерни тирнаб, думалай бошлаган ва бир неча дақиқа ичида қорни ёрилиб ўлган. Мен ўша пайтда мактабда эдим, воқеани эшитиб, катталар комсомолнинг уйига югурганида биз мактаб болалари ҳам катталарнинг ортидан комсомолнинг уйига қараб югурдик: борсак, комсомол ўз уйининг остонасида ичак-чавоқлари атрофга сочилиб кетган ҳолда, қонига беланиб ўлиб ётган экан. “Қорни бомбадай портлади”, дейишди гувоҳ бўлган одамлар, астағфруллоҳ!”

МАКСУД БЕКЖОН

07.02.2021