Arşiv
НАФС ЖАРЛИГИ
25 март куни Ўзбекистон Ахборот Агентлиги саҳифасида сенсацион бир мақола чоп этилди (https://uza.uz/uz/posts/ozbek-olimlari-saratonni-99-foizgacha-davolash-imkonini-beruvchi-yangi-preparat-ishlab-chiqdi_465767). Мақолада айтилишича, Ўзбекистонда дунё табобати тарихида илк бор саратон(рак) ҳасталигига қарши энг самарали бир дори ишлаб чиқилган бўлиб, бу дорининг самарадорлик савияси 99 фоизни ташкил этади. Бу мўъжизавий дори ҳақда Ўзбекистон Фанлар Академияси Ядро физика институти директори, техника фанлари доктори, профессор Илҳом Содиқов батафсил гапириб берган.
Илҳом Содиқов дунё олимлари бу дорини мўъжизавий бир дори деб олқишлашаётганини айтади. Унинг айтишича, бундай дорининг анча самарасиз ва организмнинг бошқа органларига зарарли бўлган ҳорижий аналогларининг битта дозаси ҳозирги кунда АҚШда 70 минг доллар, Европа мамлакатларида 25 минг доллар атрофида сотиляпти. “Бизнинг институтимиз эса, энг самарали ва бошқа органларга зарарсиз бўлган ушбу типини республикамиздаги 3 та онкологик клиникаларга 1,5 минг АҚШ доллари нарх билан етказиб беришни йўлга қўйди”, дейди олим сухбат асносида. Олимнинг айтишича, бу маҳсулот Америка Қўшма Штатлари, Германия, Россиядаги маҳсулотларга нисбатан 10 баробар тоза бўлиши билан бирга, 15-50 мартагача арзон.
Бу сухбат эълон қилинганидан сўнг орадан бир неча соат ўтар-ўтмас Ўзбекистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги Матбуот ҳизмати “Телеграм” каналида бу хабарни “асоссиз” деган хабар тарқатди. Мужмал бир матндан иборат бўлган бу баёнотда олим келтирган конкрет фактларга қарши бир эьтироз билдирилмаса-да, дорининг олим айтганидай мўъжизавий эмаслиги таькидланади.
Ўзекистон ҳаётидаги бундай кўринишлар советлар пайтидаги жуда кўп буюк ўзбек олимларининг иҳтиролари йўқ қилингани ва ёки бошқа давлатлар олимлари, хусусан, руслар томонидан ўзлаштриб олингани билан боғлиқ воқеаларни эсга солади. Фақат советлар пайтидагидан фарқли ўлароқ, бугунги мустақил Ўзбекистон шароитида муаммо “миллий ифтиҳор, фахр масаласи” эмас, балки, жуда катта миқдордаги даромад, пул масаласига айланган кўринади.
Мадомики, бу дорининг бир дозаси Америкада 70 мимг доллар, Оврупода 25 мимг доллар, Ўзбекистонда эса, 1,5 мимг долларни ташкил этар экан, бу нарҳлар ўртасидаги Жарлик ва Ўпқонларнинг хокимият тепасидаги ҳар кандай юҳонинг инсоф ва диёнатини симириб, ютиб юборишига ҳеч шубҳа йўқ.
Мақсуд Бекжон
26.03.2023
МУДРАГАН ЖАМИЯТ
Қўрқувнинг шакли йўқ эди. Қўрқув ўзига бир шакл излар эди. У гоҳ сукунат шаклига кирар, гоҳ кимсасиз хонага айланар, баъзан эса, у хонадаги жиҳозларни “кийиб” олар эди. Сўнгра у бирдан тимсоҳ шаклига кириб, сув тўла даҳлиздан (сув қаердан келди?) сенга томон сузиб кела бошлайди. Аммо кейин у, худди сендаги қўрқувни “чўчитиб” юборишдан, қўрқувингнинг қўққисдан “вояга” етиб қолишидан, яъний, тугаб қолишидан (маълум-ки, тушдаги қўрқувнинг вояга етиши – уйғониш билан тугайди) андиша қилгандай, ярим йўлда тўхтайди ва бирдан ҳўкизга шохсиз бир ҳўкизга айланади. Ҳўкиздаги шохнинг йўқлиги ҳам, афтидан,сендаги қўрқувнинг “вояга” етиб қолишидан қилинган андиша маҳсули эди. Вояга етмаган қўрқув, худди мангу ҳаёт каби толиқтирувчи эди.
1996
МАҲАКТОШ
Ўлим ёди жавоҳирларни оддий тошга, оддий тошларни эса, жавоҳирга айлантиради.
02.09.2021
МУЗЛИКЛАР ИЧИДАГИ ҒОЯ
Мен туркчилик ғоясини Шимолий муз океани музликлари ичида сақладим. Очиғи, бу ғоянинг Туркистон ва ёки Туркия жазирамаларида бузилишидан андиша қилдим.
31.07.2021
ЎЗГА ЎЛЧАМДА
Ҳислар Фикрга айланди,
Эҳтирослар дўнди Тушунчага,
Жазмга айланди Туйғулар.
Мана, Нафратинг турар қаршингда,
Уни соат каби тақишинг мумкин қўлингга,
Ана, Шодлигинг турар қўзинг ўнгида –
Кийишинг мумкин уни бир кўйлак сингари.
Кўзгуга қарайсан,
Ўзингга тақлид килаётган бир мўйсафидни кўрасан унда.
Қалбингга қарайсан, унда фақат –
Орзуларнинг Сурати…
МАҚСУД БЕКЖОН
30.06.2021
ЎЛДИРУВЧИ УМИД
Мексика вилоятларидан бирида Кучуфлето исмли (балки, Кучукфлетодир?) ит уч ҳафтадан бери кўмир шахтаси олдидан кетмайди. У уч ҳафтадир-ки, ер остига кириб кетган шахта туннели эшиги олдида ўз эгасини кутади. Ҳолбуки, уч ҳафта олдин шахта деворлари ўпирилиб, шахта ичидаги етти нафар шахтер, шу жумладан, итнинг эгаси ҳам ҳалок бўлган ва орадан икки кун ўтиб, уларнинг жасадлари шахтадан олиб чиқилган эди ва бу воқеалардан итнинг хабари йўқ, аниқроғи, ит бу воқеаларга, эҳтимолан, гувоҳ бўлган бўлса ҳам, уларни ўз эгасининг тақдири билан боғламагани аниқ эди. Ит ҳар куни шахта эшиги олдида соатлаб кутади, сўнг у ерни тарк этиб, уйига қайтади ва уйда хўжайинини тополмай, яна шахта эшигида пойлашда давом этади.
Кучуфлето шахтернинг беваси бераётган овқатга қайрилиб ҳам қарамайди ва кун сайин унинг вужудини ҳаёт тарк этади.
Бу воқеа менга умиднинг нақадар таҳликлаи бўлиши мумкинлигини эслатди. “Ўлимчил Умид” – биз ўрганмаган фикрий категориялардан биридир. Биз кўпроқ “Ҳаётбахш Умид” ҳақида гапирамиз ва шуни улуғлаймиз. Ваҳолан-ки, Умиднинг сифатини унинг нима устига қурилгани белгилайди. Умид – содир бўлган Ўлим устига қурилганида у ёлғиз Ўлимнигина олиб келиши мумкин.
Қадарга, содир бўлган нарсага (бу вазиятда – Ўлимга) Таслимият – Умидсизлик эмас, балки Ўлимчил Умиддан қутилиш ва янги, Ҳаётбахш Умид учун ер ҳозирлашдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
28.06.2021
“ЎРТАЧА” БЎЛИШДАН ЙИРОҚ ХАЛҚ
Астрологияда (Ибн Арабийга кўра) мамлакат ўлароқ Ўзбекистоннинг юлдузи Юпитер экан, Юпитернинг сифатини эса, “кўпайтирувчи”, “баракат берувчи” ўлароқ талқин қилишади мунажжимлар. Яъний, бу юлдуз яхшиликни ҳам ёмонликни ҳам кучайтириш хусусиятига эга. Яхшиликнинг кўпайиши ҳам, ёмонликнинг урчиши ҳам шу минтақа аҳолисининг ниятига боғлиқ. Аҳоли яхшиликка сафарбар бўлса, Юпитер яхшиликни мўл-кўл қилади ва агар ёмонликка йўналса, яна шу зайлда ёмонликни кўпайтиради.
Ўзбекистон аҳолисининг “ҳамма қатори” бўлиш шанси йуклиги туфайли хам, балки, халқимиз ҳақда “бундай фаришта халқ дунёда йўқ” каби мақтовлар баробарида, “дунёда булардан ҳам тубанроқ халқ йўқ” каби том тескари қутбдаги баҳолашларга гувоҳ бўламиз тез-тез. Ўзбек халқининг бундай “меъёрсиз”лиги, “ўртача”ликдан йироқлиги унинг: “Кеккайганга кеккайгин бошинг кўкка етгунча, эгилганга эгилгин бошинг ерга теккунча” каби меъёр ташқарсидаги мақолларида ҳам ўз аксини топган, дейиш мумкин.
Хуллас, қадим Рум мифолгиясида “Юпитерга рухсат қилинган нарса хўкиз учун таъқиқланган” қабилидаги иборани сал ўзгартирган ҳолда “Хўкизга рухсат қилинган нарса Юпитер учун таъқиқланган” шаклида ҳам айтиш мумкин.
МАҚСУД БЕКЖОН
04.06.2021
НАТУРАЛИЗМ ҲАҚИДА
“Ўзкинохроника”да ишлаган пайтимда Таҳрир ҳайъати ихтиёрига муҳокама учун қисқа метражли бир фильмни тақдим этишди. Фильм режиссери ижод йўлини энди бошлаётган русий забон бир ёш режиссер эди. Фильм сюжети эсимда йўқ, аммо эсимда қолган нарса – фильмдаги хоккей ўйнаётган қандайдир ёш инсонларнинг ҳаракати ва уларнинг сўзларидаги қўпол натурализм бўлди. Фильмни кўриб бўлганимиздан кейин залда ўтирган режиссер ва муҳаррирлар фильм ҳақда ўз фикрларини айта бошладилар.
Қизиги шунда-ки, фикр билдираётганлар фильмдаги асосий жиҳат – фильм персонажлари лексиконидаги ҳавойилик ва шармсизликни пайқамай, жиддий бир қиёфа билан фильмнинг иккинчи даражали жиҳатлари ҳақида гапирар эдилар. (Албатта, жамият устунлари, факат совет жамияти устунлари эмас, балки, умуман жамият тушунчаси йиқилаётган “қайта қуриш” йилларида инсонларнинг қўпол натурализмга кўрсатган бундай “толеранс”ини қандайдир даражада тушуниш мумкин). Хуллас, ҳамма истаганлар гапириб бўлганидан сўнг энг олдинги қаторда ўтирган студия Таҳрир Ҳайъати раҳбари раҳматли Малик Қаюмов менга ўгирилиб, русчада: “А вы что думаете, молодой человек?” деб сўради.
Мен саволга шундай жавоб бердим: “Фильмда муаллиф реализм, самимийлик, табиийлик ортидан қувиб, том тескари натижага эришган: фильм персонажлари ҳар сўкинган ва куфр қилган пайтида томошабин персонажларни унутиб, фильм ичидан “чиқиб”, ўз персонажлари тилига бундай куфр сўзларни жойлаган муаллиф киёфаси ҳақида ўйлай бошлайди. Яъний, ҳаётда самимийлик сифатида қабул қилиниши мумкин бўлган Натурализм санъат заминига кўчганида носамимийликка(энг ози билан томошабиннинг фильм қаршисидаги носамимийлигига) айланган. Бундай кетишда жамият ичида яланғоч юришни ҳам “самимийлик” сифатида тарғиб қилиш мумкин”.
Бу эпизоддан кейин, мана, 30 йилдан кўра кўпроқ вақт ўтди, аммо Натурализм ҳеч битмади, аксинча, Интернет тантана қилаётган бугунги кунларда у ўзининг энг тубан чуқурликларигача етиб борди. Бугун жамият ҳаётининг жуда катта қисмини ташкил этаётган Интернет майдонида Натурализмнинг юз минг хил шакл-шамойилига гувоҳ бўлишимиз мумкин. Бу “натуралист”ларнинг ҳар бири ўзининг “Абсолют Ҳақиқат”ни очиб ташлаётганига чуқур ишонган ҳолда Яланғочлик ботқоғига ботмоқдалар. Ва бу оммавий “ботиш”нинг улкан бир ижтимоий Ҳалокатга қадар давом этиши аниқ.
МАҚСУД БЕКЖОН
22.02.2021
ҲАРОМ ИЧИДАГИ “ҲАЛОЛ”
Исломда “ҳалол” тушунчаси мусулмон учун “изн берилган” маъносини англатади, “ҳаром” эса, бунинг акси – “таъқиқ” маъносини билдиради. Масалан, бир мусулмон учун бошқа мусулмоннинг моли, мулки, аҳли, жони ҳаром қилинган. Бунга амал қилмаган мусулмон ҳаромга қўл урган бўлади.
Аммо бугун мусулмонлар учун муқаддас бўлган Макка ва Мадинага эгалик қилаётган Саудия араблари ҳаромнинг ичида ҳалол топиш сингари бир қабоҳат ичига ботганлари ҳақида Шарқий Туркистонлик гувоҳлар ҳикоя қилмоқда.
Шарқий Туркистонлик Гулбаҳор Жалилованинг гувоҳлик беришича, концлагерларда сакланаётган мусулмонларнинг Хитой ҳукумати тарафидан мажбурий равишда кесиб олинаётган ички органлари саудиялик бой араблар тарафидан “ҳалол” бўлгани учун жуда қадрланмоқда экан.
09.02.2021
ТИЗИМЛАР ИСЛОҲОТИ
Жамиятни демократиялаштиришни фақат ҳукумат раҳбарини ўзгартириш билангина боғлаш тўғри бўлмайди, демократиялаштириш давлат тизимларининг ишлаш методларини ўзгартиришдан бошланиши ҳам мумкин. Албатта, бу фикрга жавоб ўлароқ, “бу масала яна ўша ҳукумат рахбарини ўзгартириш масаласига бориб тақалади” деган жавобни бериш мумкин ва бу жавоб ҳам тўғри бўлади. Аммо муаммо шунда-ки, сиёсий тизимлар реформа (бунга конституция реформаси хам киради) қилинмагани туфайли ҳукумат тепасига ҳатто либерал қарашли бир киши келганида ҳам (тизимлардаги эскича фаолият шаблони туфайли) сиёсий тузум ўзгармай қолавериши мумкин.
Яъний, сиёсий тузумнинг ўзгартирилишига сиёсий тизимлар реформаси (давлат аппаратлари фаолияти реформаси) орқали ҳам эришиш мумкин. Бунинг ёрқин мисолини биз Туркия тажрибаси орқали кўрдик. Эрдўғон ҳукумати иқтидорга келганининг илк кунидан бошлаб, ўз фаолияти учун майдон ҳозирлади, давлат тизимларида ислоҳот ўтказди, конституцияга ўзгартиришлар киритди. Агар у бу ишларни амалга оширмаганида эди, у аллақачон бир ҳарбий давлат тўнтариши орқали ҳокимиятдан четлаштирилган бўларди. Чунки, давлат тизимларининг бошқача ишлаш шаблони йўқ эди. Мисрда иқтидорга келган ва қисқа вақт ичида ағдарилган ва бутун ҳукумат таркиби билан ҳибсга отилиб, кўпчилиги қатл этилган “Мусулмон биродарлар” ҳукуматининг аччиқ тажрибаси орқали эса, биз бунинг аксини кўрдик: яъний, давлат тизимлари фаолияти шаблонини ўзгартирмай туриб, сиёсий ислоҳотлар ўтказиш имконсиз.
Тизим фаолияти “шаблони” ҳақида ўқувчига тушунарлироқ бўлиши учун Русияда яқинда юз берган (бундай воқеалар Ўзбекистонда 30 йилдан бери ҳар куни содир бўлади) шундай бир содда мисолни келтириш мумкин. Бир миршаб раҳбарият тарафидан белгиланган “жиноятчи тутиш плани”ни бажариш учун ўзининг бу нарсалардан умуман хабари йўқ иккита қариндоши номига “рухсат қилинмаган жойда сигарет чекди” деб жарима ёзади ва жаримани ҳам ўз киссасидан тўлаб, бу ҳақда сохта ҳужжат тайёрлайди ва шу тарзда ўзича “план”ни бажарган бўлади. Энди бу “шаблон” фаолиятининг бутун мамлакат бўйлаб қандай миқёсларгача етиб бориши мумкинлигини бир тасаввур қилинг. Ўзбекистонда бегуноҳ одамларни қамоққа ташлаб, “планни бажариш”га мўжалланган бундай “конвейер усул” 30 йилдан бери амал қиляпти.
Балки, бугунги Ўзбекистон раҳбари бу нарсалар ҳақда бир мулоҳаза қилиб кўриши керакдир?
МАҚСУД БЕКЖОН
08.02.2021
ҚУРЪОН УРГАН КОМСОМОЛ
Отам раҳматли “комсомол” сўзини айтганида унинг овозида доим чуқур бир нафрат сезилиб турар эди. Ҳатто коммунистларга нисбатан ҳам мен унда бу қадар чуқур бир нафратни сезмас эдим. Отамнинг ҳикоя қилишича, коммунистларнинг халқ ичидаги авангарди, жонбозлари комсомоллар эди. Отам ўзи салбий муносбатда бўлган бирон бир киши ҳақида бошкалар ундан бир фикр сўраса, у: “э, юрган бир комсомол” деган гапдан нари ўтмас эди. Унинг бундай нафратига сабаб бўлган воқеалардан бири ҳақида отам шундай ҳикоя қилади:
“Тўққиз ёшларда эдим(бу 1927 йилга тўғри келади М.Б), комсомоллар энг қутурган пайт эди, қулоқлар билан бирга диндорларга қарши ҳам жуда катта босқи, зулм ўтказилаётган эди. Бир куни қўшни қишлоқда шундай бир қўрқинчли воқеа юз берди. Комсомоллардан бири Қуръон ўқиб ўтирган қишлоқ мулласининг уйига бориб, ҳеч сабабсиз уни ҳақорат қила бошлайди ва мулланинг олдидаги китоб қўйиладаган тахтакачда саҳифалари очиқ ҳолда турган Қуръонни тепиб юборади. Одамларнинг айтишича, мулла ҳеч нарса демаган, ҳатто ўрнидан ҳам турмаган, фақат Куръон саҳифаларини териб олар экан, ўтирган жойидан комсомолга жуда қаттиқ ўқрайиб қараган. Комсомол эса, муллани хумордан чиққунича сўкиб, ўзининг уйига равона бўлган.Воқеага гувоҳ бўлган одамларнинг айтишича, орадан ўн дақиқача ўтиб, комсомол ўз уйи олдига етиб борганида бирдан унинг вужуди шиша бошлаган ва у уйига киришга ҳам улгурмай, ерга йиқилган ва оғриққа чидамай, додлаганича, тирноқлари билан ерни тирнаб, думалай бошлаган ва бир неча дақиқа ичида қорни ёрилиб ўлган. Мен ўша пайтда мактабда эдим, воқеани эшитиб, катталар комсомолнинг уйига югурганида биз мактаб болалари ҳам катталарнинг ортидан комсомолнинг уйига қараб югурдик: борсак, комсомол ўз уйининг остонасида ичак-чавоқлари атрофга сочилиб кетган ҳолда, қонига беланиб ўлиб ётган экан. “Қорни бомбадай портлади”, дейишди гувоҳ бўлган одамлар, астағфруллоҳ!”
МАКСУД БЕКЖОН
07.02.2021
СЮЖЕТ
(С точки зрения прозаика)
Сюжет исчезает. Потому, что исчезает Расстояние (расстояние во времени и в пространстве). Дорога человека сегодня укорочена до предела благодаря развитие транспортных средств, вследствие чего расстояние перестает быть весомой частью сюжета как прежде; степь сужена до мощностей мотора лайнера, где негде и некогда развернуться мысли.
Чтобы готовить или подогреть еду понадобится намного меньше времени чем прежде: микроволновые печи или другие современные устройства просто созданы для того, чтобы скоротать Расстояние между приготовлением и принятием пищи: исчезает целая церемония приготовления еды, которую мог бы сочно описать рассказчик.
Человек, который долго жил вдали от дома может увидеть своих родных и разговаривать с ними по смартфону и разогнать свою скуку и тоску, которые благотворно служили бы для создания хорошего рассказа при неодолимом Расстоянии между родными.
Исчезает и расстояние между полами: женщины норовят равняться на мужчин, а некоторые европейские страны даже намерены вводит в обиход слово “оно”, такой средний род – пол, который по их плану должен совершенно уничтожить Расстояние между мужским и женским полoм, а еще точнее, уничтожить сам Род человеческий.
Иногда кажется, что пандемия Ковид19 была создана кем-то именно для того, чтобы люди хранили это исчезающее Расстояние, чтобы сын Человека сумел выжить на этой планете.
МАКСУД БЕКЖАН
27.01.2021
СПОРТДА МИЛЛИЙ ШУУР
Бугун Ўзбекистонни дунё миқёсида энг кучли тарзда тамсил этаётган тоифа – ўзбек спортчилари, аниқроғи, бокс, кикбокс ва ММА жангчиларидир. Уларнинг, ҳеч муболағасиз айтиш мумкин-ки, миллий бирлик, миллий шуур, миллий ғурур ва давлатчилик тушунчасининг шаклланишида жуда катта роли бор.
Яқинда кикбокс бўйича Ўзбекистонда ўтказилган жанглардан бирида миллий шуур ҳақидаги мулоҳазаларимизга оид жуда таъсирли бир эпизодга гувоҳ бўлдим. Таниқли ўзбек ММА жангчиси Нурсултон Рўзибоев ўзининг Туркиялик рақиби билан курашар экан, ҳужумга ўтаётган пайтида бирдан кимдир, афтидан, Нурсултоннинг тренери бўлса керак, баланд овозда бақирди:”Қаттиқ урма!”. Ҳар доим “Қаттик ур, қаттиқроқ ур!” дейдиган ўзбек тренерининг ўз қардошига, турк қардошига кўрсатган бундай марҳамати, ҳақиқатан ҳам, таҳсинга лойиқ эди.
Бу ҳодиса ўтказилган анжуманда ҳукм сурган кайфият ҳақида менда жуда яхши, ижобий таассурот колдирди. Агар Нурсултоннинг тренери залдаги ва умуман, мамлакатдаги умум кайфиятнинг бир кўрсаткичи бўлса, умид қиламиз-ки, яқин бир неча йил ичида ўлкада ижобий ўзгаришлар ҳам бўлиб қолади.
МАҚСУД БЕКЖОН
25.01.2021
БЕГЛАР ОВУЛИДА
Туш каби мозийдан келар бир хитоб:
“Кеч ёқтилик!”,
“Келинг, келган яхшилик!”…
Буни англатолмас ҳеч қайси китоб,
Бу фақат Хоразмга махсус бахшилик.
“Соғмисиз? Дойимнинг ничик ёғдойи?”
“Тангри ёринг қолсин, биз соғмиз, шукр!
Дойинг ҳам тандорроқ бугун, ҳов дойи,
Жиянингиз келди, уллуси – Шукур!”
Бугун гужумлар йўқ, йўқ ҳовуз, солма,
Боғларнинг ўрнида етти ёт қавм.
Анов уй ўрнида бўларди олма,
Ҳов анов мўлдакнинг ўрнида қовун…
Беглар овулида қолмади беглик,
Аждодлар шарпаси кезар сарсари,
Қадлари пажмурда, бошлари эгик,
Аста кетиб борар йўқликка сари…
22.01.2021
МАҚСУД БЕКЖОН
ФАЗИЛАТНИНГ КЎРИНИШИ
Бу бир жуфт шиппак ҳар доим оёқ изидай, олдинма-кетин шаклда ётади эшик ўнгида. Ечилган шиппаклар одатда ёнма-ён туриши, уни кўрган кўзларга турғунлик, сокинлик туйғусини уқтириши лозим, аммо бу қоидалар ушбу шиппакларга, тўғрироғи, унинг соҳибасига оид эмас. Бу шиппаклар ҳолатига қараб, шиппаклар сохибасининг ҳатто бир лаҳза тўхташга ҳам вақти бўлмаганини, шиппакларини йўл-йўлакай ечганини кўриш мумкин. Шиппакларнинг бу тартибсиз ҳолати қусурнинг эмас, фазилатнинг кўриниши эди.
22.01.2021
ЁРИМНИНГ КУЛГУСИ
Кулгуси ўксук эди,
Бўйи етмас эди севинчга кулгусининг…
Ташлагим келар кулгуси пойига
Бир Сабаб –
Ки, етсин севинчга бўйи.
21.01.2021
МАҚСУД БЕКЖОН
МАНСУБИЯТ ХУСУСИДА
Ўзбекистон ҳукумати мустақилликка (бу мустақиллик давлат мустақиллигидан кўра, кўпроқ ҳукумат мустақиллиги эди) эришганидан сўнг келажак авлодни “муносиб” тарбиялаш ҳақида 30 йилдан бери тинимсиз гапирди. Аммо ҳукумат бу “муносиблик”, бу “мансубият” объекти ким ва ёки нима эканлиги ҳақида бирон бир изоҳ бермади. Мамлакатда бу давр ичида туғилиб, вояга етганлар бугун энг ози билан 30 ёшга кирди, ажабо, бу авлодга қараб, ҳукумат “муносиб авлод” тарбияси хакидаги ўз нутқларида кимга ва нимага муносибликни назарда тутганини аниқлаш мумкинми?
21.01.2021
ҲАМЖИҲАТЛИККА ХИЗМАТ ҚИЛГАН “ҲАРБИЙ ДЕМОКРАТИЯ”
Туркистон тарихида жамият ичида Эрон, Ҳиндистон, Араб давлатлари, Русия ва ёки Оврупо давлатларида асрлар бўйи кўзга ташланган кескин каста ва табақаланиш бўлмаган. Баъзи тарихчи олимлар жамиятдаги бу кўринишга турк халқлари ичида доим мавжуд бўлган “ҳарбий демократия” маҳсули деб ҳам ҳам қарашади.
Албатта, турк халқларига хос бўлган бундай либерал муҳитни давлатчилик тизимларининг етарлича тараққий этмагани билан боғлайдиганлар ҳам топилади. Аммо сўнгги 2500 йил ичида бутун Овро-Осиёда кўплаб давлатларни қуриб, бу ҳудудлардаги турли хил дин ва ирққа мансуб бўлган кўплаб халқларни собит бир қўл билан бошқариб келган Турк миллатини “давлатчилик” тажрибаси етмаганликда айблаш ақли ноқислик бўларди. Жамиятдаги либерализм – давлатчиликка тескари пропорционал эмас. Бюрократик тизим ва қурилмалардаги қолиплар мутлақо жамиятдаги шахслар ўртасида қолиплар пайдо бўлишини тақозо қилмайди.
Туркистонда ва умуман, Турк улуслари ҳукмрон бўлган ҳудудларда оддий фуқаро ўз қобилияти ва меҳнати орқали давлатдаги энг юксак мақомга эришиши мумкин бўлган. Ҳолбуки, бундай юксалиш жамиятдаги табақалар кескин белгиланган қадимги Оврупо, Эрон, Араб ўлкалари ва ёки Ҳиндистон каби давлатларда имконсиз бўлган. Албатта, Туркистонда феодал зулм, ҳокимиятнинг аҳолига қарши эзувчи солиқ ва ўлпонлари мавжуд эди, аммо бу кўринишлар “каста” ва табақа шаклини олиб, инсонларнинг маънавий қиёфаларида юқорида зикр этилган давлатлардаги сингари чуқур из қолдирмаган. Жaмиятда ҳар қандай косиб ва ёки деҳқонда ўз меҳнати, қобилияти ва ёки жасорати билан жамият поғонасидан юксалиш имконияти сақланиб қолган.
Қизиғи шунда-ки, Туркистон жамиятида “каста” ва табақа культини тадбиқ этишга энг сўнгги урунишлар Рус большевиклари тарафидан амалга оширилди. 20 аср бошларида дегани-деган бўлган бу каста номи “большевик” бўлган бўлса, кейинроқ уни “коммунист” деб атай бошлашди. Советлар пайтида коммунистларнинг “каста” ҳолига келгани шунда кўринар эди-ки, жамиятдаги бирон бир шахс коммунист бўлмай туриб, нафақат давлат поғоналаридан, балки, жамият иерархиясида ҳам (илм, маданият, санъат, адабиёт ва ҳакозо соҳаларда) юқорига кўтарилиши қийин эди.
Бир инсон илмий иш қилиши, фан номзоди ва ёки докторлик даражасига эришиши учун у мутлақо коммунист бўлиши лозим бўлган. Ёзувчи ҳам, агар у коммунист бўлмаса, давлат тарафидан ҳеч қандай тарзда рағбатлантирилмаган ва ёки мукофотланмаган. Давлат мансаблари, ҳарбий унвонлар ҳақида эса, гапириб ўтирмаса ҳам бўлади – коммунист бўлмаган киши бу минатақага якинлашолмас ҳам эди. Хуллас, “каста” фақат ирқий ва ёки диний заминга эмас, балки, сиёсий-идеологик заминга ҳам қурилиши мумкин экан.
Аммо тарихий нуқтаи назардан қараганда, Турк улус ва давлатларида на диний, на ирқий ва на идеологик бир каста бўлган. Турк давлатларида Давлатчилик устуни ўлароқ эълон қилинган дин (Тангри, кейинрок эса, ислом – Аллоҳ ) ва турк урф-одатлари ушбу давлат таркибидаги турли бошқа ирқ ва дин мансубларининг эътиқод ва дунёқарашлари учун мажбурий ҳисобланмаган. Бу хусусда Турк Ҳоқонлигидан(6-8 асрлар) қолган битикларда шундай дейилади: “Бировнинг бировдан устун жойи йўқдир. Оқ этнинг қорадан, қоранинг қизилдан ва қизилнинг сариқдан фарки йўқдир”.
Туркистонда қурилган империялар ва Анадолида турк қавми қурган энг катта ва узун умр кўрган Усмонли империясида ҳам асрлар бўйи бутун миллат ва динлар ҳеч қандай диний, миллий ва ирқий тазйиқларга учрамай, империя қурувчиси бўлган турк миллати билан бирга тенг яшаганлар. Бу минтақадаги бутун ички ва ташқи урушлар фақат ҳокимият учун олиб борилган урушлар бўлган – улар бир диний, ирқий ва ёки миллий мазмун касб этмаган.
Ҳатто Хива хонининг Эронга қилган талончилик юришлари ҳам, бу юришлар хонлар тарафидан халқ кўзини шамғалат қилиш учун қанчалик “жиҳод”, “ғазовот” деб аталган бўлса ҳам, улар қул савдоси учун қилинган юришлардан бошқа нарса эмас эди.
15 аср ўртларида Испаниядаги яҳудийлар мажбурий равишда ўз динидан воз кечтирилиб, насронийликка ўтишга зўрлана бошлаганида яҳудийларнинг катта қисми Усмонли империясидан паноҳ ва нажот топди ва бу ерда ҳеч ким уларнинг дини ва урф-одатларига аралашмади, уларга маҳаллий аҳолига қандай муомала қилинган бўлса, шундай муомала қилинди.
Айни воқеалар туфайли яҳудийларнинг Португалия ва ёки бошқа Оврупо давлатларига қочган қисми эса, яна ўша Испаниядаги каби зулм ва тазйиқлар остида қолди: яҳудийларнинг кўплари ё ўлдирилди, ё сургун қилинди, ё ўз динидан воз кечиб, насронийликка ўтиш мажбуриятида қолди.
МАҚСУД БЕКЖОН
18.01.2021
МУҲОЖИРНИНГ КЎКСИДАГИ САНДИҚ
Кўксингнинг бурчагида бир сандиқ бор, у сандиқда Ватан соғинчи ухлайди. Бу сандиқни очишдан сақланасан худди юнон мифологиясидаги офат келтирувчи Пандора қутисини очишдан сақлангандай.
Ўтган асрнинг 70 йилларидаги кунлардан бирида раҳматли отам ўзбек классик мусиқасини тинглар экан, бирдан аксириб юборди ва:”Ана, шамолладим, бунга мана шу қўшиқ сабаб бўлди”, дея хитоб килди. Мен отам нимани назарда тутаётганини тахминан фаҳмлаган бўлсам ҳам, ҳар эҳтимолга қарши:”Музикадан кандай шамоллаш мумкин?” деб сўрадим. “Яхши музика одам руҳини ва вужудини бўшаштиради ва у ҳар қандай ташқи таъсир олдида ҳимоясиз қолади, шундай пайтда одам тез шамоллайди”, деб жавоб берди отам. Бу жавоб отамнинг шамоллашига доир мен қурган тахминни тасдиқлади.
Ҳарбий хизматда, Германиянинг Наумбург шаҳрида биз қиш ойида, ҳатто қор ёғаётган пайтда ҳам белгача яланғоч бўлиб, “марш-бросок” югуришига чиқардик. Ташқарида кийимсиз ҳолда тўнгмаган вужудим казармага келиб, гимнастеркани кийганимдан сўнг бирдан тўнга бошлар эди. Бу тўнгиш – вужуднинг у яланғоч пайтида фаол бўлган ўз-ўзини ҳимоя қилиш инстинктини кўйлак кийилгач, тўхататиб, ҳимоя функциясини энди кўйлакка топширган ондан бошланар эди. Яъний, гап яна ўша отам назарда тутган “бўшашиш” ҳақида кетаяпти.
Шу ўринда ўзимнинг 1980 йиллар бошида ёзган:
“”Кўчага чиқаркан,
Тавқи лаънат каби олиб юрманг қалбни ўзингиз билан”,
деган шеърий сатрларим эсимга тушади.
Муҳожирлар, кун келиб, ўз кўксидаги гизли сандиқни ҳеч қандай тараддудсиз очишни хаёл қилади. Аммо орзу қилмайди. Зеро, Орзу ҳам, юқорида айтганимиздек, таҳликалидир.
МАҚСУД БЕКЖОН
16.01.2021
РАҲМДИЛЛИК

Рахматли отам Мадамин Бег Иккинчи Жаҳон Уруши пайтида ўзида немис аскарларига қарши бир нафрат бўлмагани ҳақида гапирар эди. Уруш бошланган илк ойлардан бошлаб, кўнгилли сифатида урушга юборишларини сўраб, ҳарбий комиссариатга тинимсиз ариза ёзган отамдан бундай эътирофни эшитиш ғалати туюлар эди. Албатта, отамда немисларга нафрат бўлмагани сабабини бобомиз Бегжон Бегни сургун қилиб, сўнгра қатл этган Советларга қарши отамда бўлган нафрат билан ҳам изоҳлаш мумкин. Совет ишчи ва деҳқонлар ҳукумати раҳматли отамни “қулоқ боласи” бўлгани учун то 1942 йилгача урушга чақирмаган, фақат 1942 йилга келиб, фронтдаги вазият жуда оғирлашгани туфайлигина отам сингари “буржуазия” вакиллари ҳам урушга чақирила бошлаган.
“Қулоқ”ларни йўқ қилишда ғайрат кўрсатган баъзи “активист”лар урушга бормаслик учун ўз кўзига нос сепиб кўр бўлаётган ва ёки бошқа тан аъзосига зарар бериб, инвалидлик олаётган бир пайтда ушбу “ишчи-деҳқон” ҳокимияти тамсилчилари тарафидан “қулоқ боласи” сифатида мулки, уй-жойи, ерлари мусодара қилинган ва отаси шу ҳокимият тарафидан қатл этилган отамнинг ушбу ҳокимият учун урушга бундай талпингани, аслида, жуда нодир ҳодиса бўлган.
“Мен урушга байрамга кетаётгандай севинч билан кетганман, илк даъфа фронт линиясига яқин қолганиимизда кеча коронғилигини ёритиб учаётган “катюша” ракеталари кўзимга шу қадар гўзал кўринган эди-ки, канийди, тезроқ ўша жойга етиб борсам, деб юрагим ҳаприқиб кетганди”, – дея хотирлайди раҳматли отам. Аммо отам бу гўзал “катюша” ракеталари ёнига боришга улгурмган, чунки, манзилга йўл ўрмон орқали ўтгани туфайли отам таркибида бўлган батальон ўрмонга кириб, унинг ичида 10 дақиқа юрар-юрмас, бомба ёмғири остида қолган ва бомбалардан бири отамнинг ёнига тушиб, у учиб кетган ва ҳушидан кетган.
“Кўзимни очганимда, кун ёришган, ўзим эса, ўликларнинг устида ётганимни кўрдим, тепамдаги дарахтда эса, рота командиримиз осилиб ётар ва батальоннинг омон қолган қисми эса, аллақачон бу ерни тарк этган эди”, – деб хотирлайди отам. “Мени хайратга солган нарса,- деб хотирасини давом эттиради отам,- немислар кандай килиб, ўрмонда кетаётган батальонни кўриб, уни ўққа тутди? Кейин маълум бўлишича, командирнинг гапига кўра, немис “миномет наводчик”и совет аскарларини улар ўрмонга киришидан олдин кўрган ва уларнинг қанчалик тезликда ҳаракат этаётганини ҳисоб-китоб қилиб, бу тезликни харитадаги йўл йўналиши билан боғлаган ва 10 дақиқа ичида батальон қаерга етиб келиши мумкинлигини тахмин қилган ва шу тахминий нуқтага немис минометчилари ўт очган”.. Хуллас, отам тирик қолган бир неча сафдошлари билан бирга ўз батальони ва ҳарбий қисми изидан етиб бориш учун 2 кун вақт сарфлаган.
Уруш ҳақида отам сўзлаб берган уруш эпизодларидан менга энг кўп таъсир қилгани – унинг ўзи юзма-юз келиб қолган немис аскарига қарши ҳеч бир нафрат туймагани ва аввалига, то немиснинг ўзи таҳдид қилиб, ўлдирилишига сабаб бермагунига қадар раҳм қилиб, уни ўлдирмагани ҳақдаги воқеа бўлди.
Отам бу эпизод ҳақда шундай ҳикоя қилади:
“Хужум пайтида шу қадар қалин бомбардимон остида қолдик-ки, атрофни қалин тутун қоплаб, ҳужум линиясини йўқотганча кўр-кўрона буғдойзор ўртасида олдинга кетаётган пайтимда бирдан қаршимда папирос чекиб ўтирган немис аскарига дуч келиб қолдим. Унга милтиқни тўғрилагандим, у қўлини кўтариб, “мени отма”, дегандай ишоралар қила бошлади, ҳолбуки, тиззасида автомати бор эди. Немис ўзим каби 23-24 ёшлардаги ёш бир йигит эди, раҳмим келди, отмадим. У менинг отиш ниятим йўқлигини кўриб, севиниб кетди ва менга миннатдорчилик сифатида ўз тамакисидан узатди, аммо мен унинг тамакисини олмадим, немиснинг қаршисига ўтириб, ёнимдан ўз тамаки халтачамни чиқардим-да, газета қоғозига тамакини ўраб, чека бошладим. Немис имо-ишоралар билан қўлтиқ чўнтагидан икки-учта расм чиқариб, менга кўрсатди, афтидан, ота ва онасининг расмлари эди. Сўзсиз, имо-ишорадан иборат суҳбатимиз то ўраган папиросимни чекиб бўлганимча давом этди ва сўнгра мен жуда эҳтиёткорлик билан ўрнимдан қўзғалдим ва немисга “мен кетдим” дея ишора қилароқ, ундан қўрқмаганимни кўрсатиш учун орқамга тисарилмай, унга орқа ўгириб, бемалол кета бошладим, аммо икки қулогим орқада – милтиғимни ҳар лаҳзада ишга солишга тайёр ҳолда борар эдим. Шунда бирдан, худди хавотирланганимдек, орқадан автомат затворининг шарақлаб тортилгани эшитилди ва мен шартта ўгирилиб, уни отиб ташладим, гуноҳи бўйнида кетди…”
Отам оддий немис аскарларига ўзида нафрат бўлмагани ҳақда гапирар экан, айни пайтда немис генералларидан жуда нафратланганини ҳам гапирар эди. “Лагердаги асирга тушган немис генералларини “прогулка”га чиқарганимизда улар бизга шу қадар нафрат билан ўқрайиб қарар эдилар-ки, уларга “ўқрайма” дея ёқасидан ушлаб, оркасига тепишга тўғри келарди, аммо шунга қарамай, очликдан оёғида зўрға турганига карамай, гандираклаб кетаркан, яна ўқрайиб кетишини канда қилмас эдилар улар. Аммо оддий немис аскарларини мен ҳеч қачон урмаганман, чунки, сен қандай бўлсанг, у ҳам шундай оддий бир одам деб ҳисоблар эдим ва улар ҳеч қачон генераллари каби бизга ўқрайиб карамас эдилар”.
Рахматли отам 1942 йилда урушга кетиб, 1946 йилда урушдан кайтди, афтидан, Совет ҳукумати унинг урушга бир йил кеч кетганини шундай тарзда “компенсация” қилди. Тўғри, 1943 йилда у қўлидан яраланиб, бир ойлик “отпуска” билан Хоразмга келди ва бир ойдан сўнг яна маршал Рокоссовский армиясида урушни давом этдирди. Аммо орадан бир йил ўтиб, оёғига бомба осколкаси тегиб, у яна яраланди ва 2 ой госпиталда қолди.
(Раҳматли отам ҳаётининг шу жойига доир ўзи сўзлаб берган кичик бир ҳодисани қўшиб ўтишни лозим топдим. Отам урушда яраланиб, Амударё пароми орқали Хоразмга бир ойлик “отпуска”га келаётганида бобомиз Бегжон Бегнинг фожеали қисмати билан боғлиқ бир “эътироф”га шоҳид бўлган. Отам бу ҳақда шундай ҳикоя қилади:”Паромда кекса бир одам билан гаплашиб колдим, исми Матназар экан, у менинг исми-шарифимни, уруғимни суриштириб, бирдан авзойи ўзгарди ва:”Отанг Бегжон Бегни НКВДга мен тутиб берганман, мени кечир, ҳозир қилган ишимдан жуда пушаймонман”, деди. Билдим-ки, бу одам Бухородаги НКВДнинг “вольное поселение” шаклидаги қамоғидан Хоразмга қочиб келиб, кейин бу ердан Тошоузга кетиб қолган отам Бегжон Бегни яна НКВДга тутиб берган “Жаллод” лакабли Матназар экан” . (Изоҳ: Бу воқеалар ҳақда кейинроқ батафсилроқ ёзиш ниятим бор. М.Б).
1945 йилда отам Польшанинг Краков шаҳри комендатурасида хизмат қилди, у оддий аскар бўлганига ва унда ҳеч қандай ҳарбий унвон бўлмаганига қарамай, уни комендатурадаги Оператив бўлим командири қилиб тайинлашди. “Устидан маҳаллий аҳоли тарафидан шикоят ёзилган ва ёки ароқкўрлик билан қўлга тушган совет офицерлари биздан жуда қўрқар, қошимизда ёш боладай бўлиб қоларди”, деб хотирлайди отам. Польша ресторанида совет офицери қандай қилиб, у ердаги аҳолига қарши безорилик қилгани ва унинг отам бошқарган бўлимга қарши қурол ишлатиб, қандай қўлга олингани сингари воқеаларни ҳикоя қилиб берар экан, айни пайтда “яхшиям, биз Краковда қолдик, Берлингача бормадик, эшитишимизга караганда Берлинда жуда ёмон нарсалар бўлган, совет аскарлари немисларнинг ёш болалари ва гўдакларини ҳам дарёга отиб юбораверишган”, дер эди. Отамнинг айтишича, Берлин олинганидан сўнг Сталин 3 кун давомида аскарларга немислардан ўч олишлари учун тўла эркинлик бериб қўйган ва фақат уч кундан сўнг совет аскарлари тарафидан содир этилган ҳар қандай конунбузарлик учун отув қарори жорий қилган.
Хуллас, уруш пайтида кузатилган бундай воқеалар фонида бир-бирига душман бўлган икки тараф оддий аскарларининг бир-бирига карши шахсий адоват туймагани – у қадар ғайри-оддий ҳодиса бўлиб кўринмаса керак, деб ўйлайман.
МАҚСУД БЕКЖОН
13.01.2021
УМР
“Бундан 50 йил олдин…”, – дейсан-у, бирдан жим бўласан, ичингдан истеҳзоли бир кулгу келади, чунки, тўсатдан кўз олдингда гавдаланган ЯРИМ АСРЛИК МУДДАТ қошида ўша пайтда юз берган ва ЯРИМ АСРДАН бери эсингда сақлаб келганинг ва ҳозир гапириб беришга шайланганинг у воқеани бирдан унутасан – сўзлар мазмунсиз кўринади.
13.01.2021
ЁМҒИР ШИВИРИ
ЁМҒИР ШИВИРИ
“Бу бир Илтифот,
Муҳаббат эмас”, –
Шивирлар Ёмғир…
“Менинг шивиримдан ҳам излама бир нарса,-
шивирлар яна Ёмғир,-
Шивир – туйғу эмас,
Табиатимдир”.
05.01.2021
ШЕПОТ ДОЖДЯ
“Это вежливость, а не любовь, –
Шепчет мне дождь…
“И не принимай так близко к сердцу мой шепот, –
шепчет дождь еще тише,-
Шепот мой – не чувство,
А Натура моя…”
05.01.2021
АНЪАНА ВА ЗАМОНАВИЙЛИК МУВОЗАНАТИ
Бу қанчалик парадоксал эшитилмасин, аммо фикр оригиналлиги доим чуқур анъанавийлик устига қурилгандир. Яна ҳам аниқроғи, фикрдаги оригиналлик мустаҳкам Анъана билан Замонавийлик тўқнашган жойда туғилади. Бу қарама-қаршилик, бу тўқнашув бўлмаган жойда фикр ҳам учқунсиз ва ёлқинсиздир. Шу маънода Анъанавийликни “қолоқлик”, “консерватизм”, “даққиюнуслик” ва яна алланималар деб номлаётганлар қаттиқ янглишадилар. Ушбу фикрнинг ҳаммага тушунарли бўлган, содда ўрнакларидан бирини биз Турк рекламаларида кўзга ташланадиган жозибада кўришимиз мумкин. Овруподаги “ўлик” рекламалар билан солиштирганда, Туркияда тайёрланган рекламаларнинг кўпчилигини ҳеч иккиланмай, “санъат асари”, деб аташимиз мумкин.
Анъананинг аҳамияти Замонавийликка пропорционал равишда ўсади ва агар бу пропорция йўқ бўлса, шу ерда фикрий ва руҳий Таназзул бошланади. Бундай Таназзул мисолини биз пропорцияни Замонавийлик ҳисобига бой берган Ғарб дунёсининг бугунги руҳий аҳволи орқали аниқ кўришимиз мумкин. Худди шундай диспропорция Анъанага “муккасидан кетган” ҳолда Замонавийликкка душманча қараган Осиё ва Африка мамлакатларида ҳам тантана қилмоқда. Ер куррасининг бу минтақалардаги аҳволни бир хил деса, бўлади: фарқ фақат ташқи кўринишдадир.
Бугун дунёда Анъана ва Замонавийлик Пропорциясига эришиш учун қаттиқ ҳаракат қилаётган озчилик давлатлардан бири – Туркиядир. Асрлар бўйи Осиё, Африка ва Оврупо минтақаси руҳини ўзида мужассам қилган бугунги Туркия ўзининг бугун юритаётган сиёсати ва кайфи ҳоли билан, ҳеч шубҳасиз, Усмонли Империясидаги кенгликни (бағри кенглик, нуқтаи назар кенглиги, минтақадаги ва дунёдаги таъсир доираси кенглиги ва ҳакозо) намоён қилмоқда, дейиш мумкин.
МАҚСУД БЕКЖОН
01.01.2021
ИСТЕЪДОДНИНГ БАДАЛИ
Бугун Ўзбекистон Халқ ҳаракати саҳифасида бир ёш шоирнинг президент Мирзиёевга йўллаган мурожаатига кўзим тушиб колди. Очиғи, Мурожаат мазмуни мени ҳайратлантирди. Мурожаат муаллифи президент атрофини буқаламун, лаганбардор ёзувчилар ўраб олганини ва президент бу лаганбардорларга тинимсиз мукофотлар бераётганидан нолийди. Илгари Ислом Каримовга мадҳия ўқиб, ҳозир унинг орқасидан лой чаплаётган буқаламунлар эртага сизнинг ортингиздан ҳам лой чаплашади, деган мазмунда ёзғиради мурожаат муаллифи. Ёш шоир ўз мурожаати давомида ушбу буқаламун ва маддоҳларга муқобил, альтернатив ўлароқ, ёш ижодкорлар номзодини кўрсатар экан, шундай дейди:
“Муҳтарам Президент! Вақти келиб буларга ўхшаш ялоқхўрлар сизнинг устингиздан ҳам мағзава тўкиши турган гап! Шуҳба йўқки, бу аччиқ ҳақиқатни ўзингиз ҳам билиб турибсиз! Лекин сотқинлар, ялоқхўрлар галасига кундан-кун марҳамат кўрсатиб, мукофоту амаллар билан сийлашингиз кишини ажаблантиради. Айниқса, “паст”да бу ҳолни кўриб-билиб турган зиёлиларнинг, ёш ижодкорларнинг ҳафсаласи пир бўлмоқда. Ўсиб келаётган ёшлар шундай иккиюзламачи, маддоҳ, хоин бўлсак, мансаб-амал, мукофот-унвон олар эканмиз, деган хаёлга бориши турган гап. Ростдан ҳам улуғ мақсадларни кўзлаган Президент бундай шармандали ҳолга йўл қўймаслиги керак!”
Бу ёш укамиз агар мақсад “мансаб-амал, мукофот-унвон” олиш бўлса, бунинг ягона йўли – президент атрофига йиғилиб, букаламун, иккиюзламачи, маддоҳ ва сотқин бўлиш эканлигини билмайдиган кўринади. Мабодо, ўсиб келаётган ёш ёзувчилар ҳақиқатан хам: “шундай иккиюзламачи, маддоҳ, хоин бўлсак, мансаб-амал, мукофот-унвон олар эканмиз, деган хаёлга” бораётган бўлса, мутлақо тўғри ўйлаётган бўладилар, чунки, ҳокимиятдан мукофот ва мансаб олишнинг бошқача йўли ҳали ўйлаб топилмаган инсоният тарихида.
Истеъдодли ёзувчи доим ҳокимиятдан узоқ туради, бу – ўз истеъдоди учун ёзувчи тўлаши лозим бўлган бир Бадалдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
22.12.2020
ПСЕВДОМИР
Псевдомир, псевдообщества, псевдосодружества пожирает каждый день огромное количества нервов, времени и духовную энергию у людей. Там нет правил поведения, нет ответственности и, самое скверное, нет физического присутствия общающихся – то есть, отсутствует та вещь, которая всегда имелa огромное значение при общении людей друг с другом.
Между положением личности, который разговаривает с реальным собеседником с глазу на глаз и имитацией человека в виде фотографии или картинки, который разговаривает с такой же фотографией или картинкой, лежит огромная пропасть. Человек, разговаривающий с реальным собеседником, который сидит на расстоянии протянутой руки от него не может позволить себе проявить развязность в отношении своего “визави” как он это делает часто в псевдопространстве: так как живой взгляд собеседника и тем более его реальная рука, находящаяся совсем рядом, имеет огромное воспитательное значение для хамоватого быдла.
В псевдопространстве отсутствует Духовное Усилие, что способствует полной деградации попавших туда мелочных душ: но никому до этого нет дело и души эти с удовольствием проявляя там свои мимолетные органические рефлексы чувствуют себя вполне счастливыми и удовлетворенными или же удрученными и забитыми в зависимости от ситуации в виртуальном котле.
Но в то же самое время порой там встречаются и личности, для которых то место является одной из платформ, где они видят возможность преподнести свои мысли к тем редким думающим людям, которые забредут иногда туда. Их совсем не смущает то обстоятельство, что их тихий голос часто исчезает в птичьем гаме постоянных обитателей Безграничного – во всех смыслах этого слова – псевдоМира. Напротив, такое положение вещей еще больше убеждает их в правоте своих мыслей, так как им вовсе не льстило бы одобрения или восхваления быдла.
В целом, сегодня Виртуальный мир стал в своего рода претворением в жизнь (опять-таки, виртуальной!) мечту пролетариата об обетованной земле, лозунг которого когда-то, сто лет тому назад прозвучал так:”Кто был никем, тот станет всем!”. Следовательно, в основном именно потомки тех мечтателей и чувствуют себя наиболее вольготно в этом обетованном рае пролетариата.
МАКСУД БЕКЖАН
21.12.2020
КЎЧМАНЧИ ЎТРОҚЛИК ҲАҚИДА
Инқилоблар табиати ҳақида ўйлайман. Туркистон халқлари ичида қирғизларнинг ўз юртида инқилоб қилиш уқувидан ҳайратланаман. Қиргизларда, ўзбек халқи тили билан айтганда: “қачон қарасанг – бир инқилоб”… Албатта, бу инқилобларнинг натижаси ҳақдаги мулоҳазалар – бошқа мавзу. Ҳар ҳолда, Қирғизистонда Ўзбекистондаги сингари зулм йўқлигини ҳамма билади.
Ўзбекистон билан Қирғизистоннинг ўхшаш томони – бу мамлакатлардаги коррупция ва кланчиликдир. Аммо давлатчиликдаги бундай қусурларнинг табиати ҳам бу икки давлатда бир-биридан фарқ қилади. Қирғизистондаги бу салбий жиҳатлар Ўзбекистондаги сингари халқ тарафидан сакрал (илоҳий), яъний, “муқаддас” давлатчиликнинг бир хусусияти ва ажралмас бир жиҳати сифатида қабул қилинмайди. Ва шунга яраша халқ вакиллари бундай қусурлар хакда очик ва чапанича гапириб, айбдорларни танқид қилади. Бу масалада юртимизда ҳукм сураётган вазият эса, ҳаммага маълум.
Қирғиз халқидаги бундай инкилобий кайфият қирғизларнинг идеал бир давлат қандай бўлиши кераклигини яхши билганлигидан эмас, балки, аксинча, асрлар бўйи кўчманчи сифатида яшаб, ўз озодлигини ҳар нарсадан устун қўйган бир халқнинг, моҳиятан инсон озодлигини чекловчи бир қурилма бўлган Давлатга қарши кўрсатган скептицизмидан, ишончсизлигидан қайноқланаётганини кўриш мумкин. Ҳар икки-уч йилда бу ўлкада амалга оширилаётган инқилобларнинг маънавий ва психологик илдизини ҳам шу ердан излаш керак. Худди шундай енгиллик ва сафарбарликни Қирғизистон парламентида давлат қонунларинининг қабул қилиниши ва ўзгартирилиши жараёнида ҳам кўришимиз мумкин.
Албатта, бундай мушоҳадалардан кейин:”демак, давлатни яхши бошқариш учун халқ ўз тарихи, анъаналари ва табиатига кўра кўчманчи бўлиш керак”, деган парадоксал хулосага келиш хам тўғри бўлмайди. Чунки, давлатчилик фақат режимларнинг ҳалойиқ тарафидан тез-тез ўзгартирилиб туриши ва ёки парламентдаги қонунларнинг тез сураъатда қабул қилинишидангина иборат эмас. Давлатчилик – бундай инқилобий суръатда кабул қилинган қонунларнинг ижроси ва инқилобдан кейинги стабиллик ва мамлакат ривожланишини ҳам назарда тутиши керак. Шу нуктаи назардан караганда Қирғизистонда инкилоблар амалга оширилган пайтда кўзга ташланган тезкорлик ва силлиқликни инқилобдан кейинги даврда ҳам кўриш қийин. Ўзбекистонда эса, на униси, на буниси бор.
Хуллас, биз ўзбекларда озгина саҳройилик, кўчманчилик руҳи етишмайди, деса бўлади. Халкимиздаги салбий маънодаги “ўтроқлик” руҳи ҳатто бугунги кунда, ўн миллионлаб ўзбекларнинг бутун дунё бўйлаб саргардон тарзда кўчманчилик қилиб юрган пайтида ҳам ҳеч ўзгармади, дейиш мумкин. Руҳимиз қандай “ўтроқ” бўлса, шундайлигича қолди. Гўё биз, бошқа халқлардан фарқли ўлароқ, миллион йил умр кўрадигандай. Гўё бизнинг ҳеч шошадиган жойимиз йўқдай…
Албатта, биз ўз ҳаракатсизлигимизни, сустлигимзни “илдизимиз”нинг (давлатчилик, анъаналар, урф-одатлар, диний тарбия ва ҳакозоларга узанган илдизлар) жуда чуқурлиги билан оқлашга ҳаракат килишимиз мумкин, аммо кўз ўнгимиздаги манзара асло буни тасдиқламаяпти. Халқ ўлароқ бизнинг илдизимиз анъана, урф-одатларимиз, миллий ўзлигимизга, динимизга эмас, балки, ўз нафсимизга, маишатимизга, шахсий манфаатларимизга маҳкам, қаттиқ, чигал қилиб боғлангандир. Бундай “илдиз”лар билан, албатта, ўриндан қўзғалиш осон эмас, ҳатто қўзғалинганда ҳам, бундан бир xайр чиқмаслиги аниқ…
Аммо бутун бу пессимистик ўйларга қарамай, мен халқимизнинг яна ўз қаддини ва ғурурини тиклаб, дунё халқлари қаторидан ўзининг, шонли тарихимизда бўлгани сингари, муносиб ўрнини олишига шубҳа қилмайман. Бу халқ, бу минтақа асрлар бўйи инсоният тарихида буюк ўрин тутган ва унинг шундай ўрин тутганида илоҳий бир мазмун борлигига мен чуқур ишонаман.
МАҚСУД БЕКЖОН
18.12.2020
ВЕЧНОЕ ВОЗВРАЩЕНИЕ
(Сон странника)
Здесь каждый холм и каждая тропинка знакома; каждое селение, каждая поляна или долина и каждый пустырь уже пройден мною много и много раз. Но несмотря на это каждый раз я снова должен пройти это пространство наугад, с ментальной ощупью: с таким же постоянным и утомительным сомнением, как и в первый раз. Это самый изнуряющий и длинный сон которого я вижу в течении всей моей зрелой жизни и которого никогда еще логично не довел я до конца, то есть, не дошел до Назначенного Пункта. Этот вечный маршрут, вечно незнакомый и одновременно вечно знакомый, вечно предсказуемый и вечно неизвестный и непостижимый маршрут утомлял меня каждый сотый раз как в первый раз. Процесс этот напоминал труд Сизифа.
Всякий раз, когда я хотел восстановить в памяти то, как я оказался здесь – в незнакомом мне месте, мне не удавалось сделать это, точно так же, как и выяснить, куда же я держал путь каждый раз с таким обреченным упорством и постоянством. Я примерно знал, где что находится: например, знал, что за тем холмом есть маленький городок со станцией метрополитена, с помощью которого я мог бы облегчить мой утомительный и скучный путь, но я не пользовался этой возможностью, так как не был уверен в том, что найду эту станцию. Потому, что я знал коварства этого маршрута, знал, что мое движение к этой станции обрастет непреодолимыми препятствиями и, в конечном итоге, я еще больше отдалюсь от моей цели.
Вдобавок, проблема еще была в том, что я не знал где конкретно находится цель, хотя и знал – в каком направлении она лежит. Продвигаясь к ней, я старался коротать дорогу пересекая непроходимые, на первый взгляд, местности, как то: речки, кустарники или крутые возвышенности. Но чем больше заботился я о сокращении расстоянии, тем длиннее и безнадежнее становилось оно.
Иногда мне казалось, что я двигаюсь по кругу: я возвращался периодически почти на то же самое место, которого я покинул некоторое время назад. И тогда, видимо для того, чтобы я праведно не возмущался этим обстоятельством, местность, куда я вернулся только что, немного изменяла свой вид: теперь она чуть-чуть отличалась от прежнего своего состояние, когда я покинул ее. Лишний куст или прежде незамеченный мною бугор, предупреждали и предотвращали мое предполагаемое возмущение. То есть, местность хитрила и лицемерила со мной. И я тоже поддакивал этому обману, прикидываясь поверившим этим хитростям: держал себя как человек, который преодолел уже какое-то расстояние и исполнил свой долг перед собой. Таким способом я хотел усыпить бдительность этой местности, чтобы потом внезапно и неожиданно для нее пройти достаточное расстояние и благополучно покинуть этот заколдованный круг.
А моя Цель не выдавала себя и не вызывала меня к себе издали, она была неодушевленной и равнодушной к моим стремлениям. Это я одушевлял ее в моем сознании своим стремлением к ней и придавал ей то значение, которого, по всей вероятности, она и не замечала в себе.
Иногда мне встречались глинобитные, маленькие дома, преграждающие мою путь и тогда я старался пройти через огороды этих домов, по протоптанным по их середине тропинкам, стараясь быть никем не замеченным. Иногда же я, напротив, сам старался встретить кого-нибудь, чтобы спросить у него дорогу к моей цели, но еще никогда мне не удавалось осуществить это, так как все те, которых я встречал на пути оказались недостаточно поблизости, чтобы я смог спросить у них об этом: они, показываясь издали, исчезали в тот же миг как привидения, когда я старался приблизиться к ним с моими вопросами.
Иногда мне казалось, что я не вижу цель, которая стоит прямо передо мной только потому, что я не ищу ее здесь, то есть, не ожидаю увидеть ее здесь. Логика моей мысли загораживала логику реальности – мое Воззрение заслоняло мой Взор. В такие минуты я впадал в сомнение: существует ли в реальности Цель, если ты умудряешься не увидеть ее даже стоящей перед тобой?
Так или иначе я знал, что Цель существует где-то и корни этой Цели лежат в тебе самом. Только держа за этот корень можно будет однажды добраться до нее. Из этого умозаключение я мог бы сделать вывод: следующий мой сон не оставит место к таким сомнениям и он, как достигший свое логическое завершение, будет окончательным.
МАКСУД БЕКЖАН
13.12.2020
БИР ҒАЛИЗ НИСБА ҲАҚИДА
Ўзбеклар сўнгги 150 йил ичида Туркистон тарихини, ўз аждодлари тарихини фақат рус олимлари талқини ва таржималари орқали ўргандилар. Ва табиий-ки, колонистларнинг талқин ва таржималари ўша пайтда Туркистонда олиб борилган колониал сиёсатга мослаштирилган эди. Хусусан, тарихий манбалар таржималарини онгли равишда бузиш ва ёки уларга ўзгартиришлар киритиш, матнларни қолдириб таржима килишлар, тарихий факт ва ёки атамаларни янглиш талқин қилишлар олиб борилаётган колониал сиёсат нуқтаи назаридан нормал ҳисобланган. Шу маънода келажакдаги ўзбек тарихчи олимларимизни ўлкамизда ва дунё кутубхоналарида мислсиз кенг фаолият майдонлари ва очилмаган қўриқлар кутмоқда, дейишимиз мумкин.
Шундай фикрлар тўлқинида мен ҳам тарихимизга оид юқорида зикр этилган сифатдаги тарихий талқинлардан бири ҳақда ўз мулоҳазалримни айтишни лозим деб топдим. Мушоҳадалрим – ҳаммага маълум ва машҳур “Курагон” ва ёки яна бошка муаллифлар талаффузи билан айтганда “Гургон”лақабига оиддир.
Аслида, Амир Темур ҳазратлари номига қўшиб айтиш удум бўлган бу номни кўпчилик томонидан қабул қилинган ҳозирги мавжуд ҳолида исм эмас, лақаб деб аташ мантиқлироқ кўринади, менимча. Олимлар, асосан, рус олимлари, бу лақабни ҳозирги монгол тилидаги “хургэн” (яъний, ўзбекчадаги “куёв”) сўзи билан изоҳлайдилар. Яъний, илмий матнларда Амир Темур чингизийлар авлодидан бўлган Қозонхоннинг қизи Сарой Мулк хоним(Биби хоним)га уйланганидан сўнг Темурга бу лақаб (уни “нисба” деб атасак ҳам бўлади) берилгани ҳақда ва бу лақаб ёки нисбанинг сиёсий аҳамияти ҳақда айтилади.Амир Темурнинг бу лақабига оид илмий ишларда келтирилаётган талқинларда баъзи мантиққа уймаган жиҳатлар бор-ки, бу жиқатларни қисқача қуйидагидай шаклда ифода этиш мумкин:
1.Агар чингизийлардан бўлмаганларнинг хонлик қилиши ноқонуний ҳисобланган бўлса, хон бўлиш ҳуқуқини қозониш учун чингизий аёлга уйланган Темур “куёв” деган номдан бошқа қандай сиёсий рутба ёки титул қозонди?
2.Темур уйланганидан олдин “Амир” эди, “куёв” бўлганидан сўнг ҳам “Амир”лигича қолди. У холда, “Гурган” лақабининг қандай ахaмияти бор-ки, бу ҳақда алоҳида таъкидланади илмий ишларда?
3.Қолаверса, Темурнинг набираси, Самарқанд ҳукмдори Мирзо Улуғбек хам “Гурган” нисбасини ташиган, хўш, Улуғбек қайси “мўғул” хонининг куёви эди-ки, бундай лақабни олган?
4.Бундан ташқари, бугунги халқаро илмий-маърифий савия шу даражага етди-ки, ҳозирги пайтда камдан-кам ақли расо киши Чингизхон тарихини ҳозирги Мўғулистон ҳудудида “монгол” номи остида яшаётган бутпараст халқ билан боғлайди.
Бугун вужудга келган шундай зеҳний муҳит шоҳидлари ўлароқ, биз хам Темурга берилган “гурган” лақабини бугун Монголияда қўлланилаётган “хургэн”(“куёв”) билан боғлашда бир мантиқ йўқ. дея иддао қилишда унча тараддуд ҳис этмаймиз.
Темурнинг “Гурган” нисбасини олишининг олимлар таъкидлаётган тарихий аҳамияти факат бир нарсада зоҳир бўлиши мумкин, бу – “Гурган” сўзининг тўғри талаффузидадир. Ҳар манбада форсчага мослаштирилиб айтилганига урғу бериладиган “Гурган” сўзининг тўғри талаффузи эса, фақат “Гурхон” бўлиши мумкин. “Гурхон” ва ёки баъзи манбаларда “Қурхон” шаклида келадиган калима, “қур хони” маъносида ишлатилган бўлиб, бу нисба улкан Турк уруғларидан бири бўлган кара-китайлар орасида кўп қўлланилгандир. (Кара-китайлар бугун ўзбек, қозоқ, қиргиз, нўғой, бошқирд ва ҳатто гагауз каби турк халқлари таркибига кирган катта турк уруғларидан биридир). “Қур” калимасининг ўзи эса,”давра”, “жамоат” маъносида келган бўлиб, бу сўз энг эски туркча сўзлардан бири бўлган “қурултой” калимасининг ҳам ўзагини ташкил этади. Босмачилик ҳаракати даврида кенг ёйилган “қўрбоши” сўзи ҳам, аслида, “қурбоши” калимасининг бир оз ўзгартирилган кўринишидир.
Запорож казаклари қўллаган “курень” сузи ҳам “қур” калимасидан олинган. “Курень” – уйларнинг жойлашиш шакли қур, яъний, доира шаклида бўлишини назарда тутган ва бундай шакл жамоанинг душмандан ҳимояланиши учун зарур бўлган қурилиш шакли бўлган. Буни руслар “круговая оборона” деб ҳам аташади. Кейинги даврларда эса, “курень” сўзи умуман, оддий жамоа ва қишлоқларга нисбатан ҳам ишлатила бошлаган. Википедияда биз “курень” сўзи ҳақида қуйидагича изоҳни топдик:
“Куре́нь (от чагат. kuran «толпа», «племя», «отряд воинов»; «пекарня»[1]) — казачье (также в некоторых областях Украины изба[1]) жилище, дом[2]”.
Кўриб турганимиздек, изоҳда, чиғатой тилидан, яъний, эски ўзбек тилидан келиб чиққани айтилган “қур” сўзининг маъноси унча тўғри талқин қилинмаган бўлса, ҳам, умумият-ла қабул қилиш мумкин бўлган шаклда берилгандир.
Яна шуни айтиш керак-ки, интернетдаги манбаларга кўра, ҳатто каракитайлар қўллаган “Курхон” хонлик унвонини ҳам ўша монголча “хургэн-куёв” билан боғлаган рус олимлари бўлган. Википедиядаги маълумотга кўра, 19 асрда яшаб ўтган рус тарихчи олими Василий Васильевич Григорьев (1816—1881) “Қурхон”нинг “Эл, жамоат хони” маъносида келишини инкор этиб, бу сўзнинг ҳам кидан-монгол тилидаги “хургэн”, яъний, “куёв” маъносидан олинганини иддао қилган. Григорьвенинг фикрича, каракитайлар династияси асосчисининг кидан-монгол императорлиги Ляо династияси( 907 — 1125 ) императорларига куёв бўлгани учун “Гурхан” деб аталганини иддао қилади.
Бундай “олим”ларнинг сўзига қулоқ осган фуқаро дунёда монголларга куёв бўлмаганларда хонлик қилиш шанси умуман бўлмаган экан, деган хулосага келиши турган гап. Чунки, “имтиёзли “куёв” ҳақидаги иддао фақат чингизийларга эмас, балки, Чингизхондан 100 йил олдин яшаб ўтган мўғул династияларига ҳам нисбат бериб айтилаётганини кўришииз мумкин:
(“Гурхан (от тюрк. и монг. «кур-гур» — собрание, объединение племен) — титул хана, возглавляющего союз равноправных племен. Титул гурхан носил глава каракитаев, потому что это была конфедерация 8 племен, объединившихся добровольно[1].Согласно мусульманским источникам, это слово означает «хан ханов» (хāн-и хāнāн). Григорьев (Риттер — Григорьев, Восточный Туркестан, вып. I, стр. 398) отвергает это толкование и сближает гурхан с монгольским гюрген («зять»); основатель государства кара-китаев будто бы принял этот титул как родственник прежних императоров из династии Ляо. Какие-либо сведения в источниках, на которых могло бы основываться это мнение, до сих пор не приведены; столь же мало известно, в какой степени язык кара-китаев был родствен монгольскому или заимствовал монгольские слова и может ли форма гурхан вместо гюрген быть объяснена какими-либо фонетическими особенностями этого языка; персидские известия о кара-китаях свидетельствуют даже, что при дворе гурхана понятие «зять» обозначалось китайским словом фума”. Источник: Википедия)
Ниҳоят, хулоса сифатида фақат шуни айтиш мумкин: Чингизийлар авлодига уйланган Амир Темурга берилган “Гургон” нисбаси фақат у тўғри талаффуз этилганида ва у тўғри талқин этилганидагина бир аҳамият касб этиши мумкин. Тўғри талаффуз ва тўғри маъно эса, “Гурхон”(ўғузча варианти) ва ёки “Қурхон”(қарлуқ-қипчоқ шакли)дир.
Яъний, “Курхон”лик, Қур хонлиги – чингизийлар оиласига кирган кишига берилган “юридик” ҳуқуқ, лавозимдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
30.11.2020
МАНФИЙ “ЮКСАКЛИК”
Баъзи кишиларнинг “Юксалиш” ҳақидаги тасаввури ўзи турган Пастликка “атроф”нинг ҳам тушишидан бошқа нарсани англатмайди.
22.11.2020
РУСИЯГА АМИНЛИК БЕРГАН ЎЗБЕКИСТОН
Шу йилнинг 25 сентябр куни оммавий ахборот воситаларида Ўзбекистон ҳукумати Русиядан короновирусга қарши 35 миллион дозалик вакцина сотиб олиш учун битим имзолагани ҳақидаги хабар тарқалди. Ушбу хабардан олдин рус вакцинаси хусусида дунё матбуотида яна қандай хабарлар тарқалгани инобатга олинмаганида эди, бу хабарда бир фавқулоддалик кўзга ташланмаган бўларди, албатта.
Аммо муаммо шунда-ки, ҳали август ойларидаёқ “Reuters” ахборот агентлиги «Спутник V» деб номланган рус вакцинасининг инсон соғлиги учун зарарли эканлиги хусусида дунё олимларининг фикрларини эълон қилган эди. Табиий-ки, Ўзбекистон ҳукумати вакиллари ҳам бу жараёнлардан хабардор, боз устига, маълумотларга кўра, АҚШ ҳукумати ҳам Ўзбекистонни Русиядан келадиган вакциналарни, уларнинг инсон соғлигига зарарли эканлиги туфайли сотиб олмаслик ҳақида огоҳлантирган. Ўзбекистон бундай огоҳлантиришлардан сўнг бир муддат иккиланиб турди, аммо бир ой сўнгра, рус вакцинасини олишга қарор берди.
Ҳозир Ўзбекистондан олинаётган хабарларга кўра, ҳеч қандай хасталик симптоми кўрилмаган жуда кўп одамларга хукумат медиклари тарафидан “сиз короновирусга чалингансиз” деган ташҳис қўйилиб, қандайдир “дорилар” ўтказилаяпти. Кўринишдан, рус вакциналари шу шаклда ўзбек халқи организми орқали синовдан ўтаётанга ўхшайди.
Кеча Норвегиянинг НРК ТВ веб саҳифасида “Рус вакцинаси “Спутник” ҳали синовдан ўтмай туриб, қўлланилмаслиги керак” номли мақола чоп этилди. Мақолада Анастасия Василева исмли рус медигининг рус вакцинаси ҳали синовдан ўтмаганлиги ва у оммавий шаклда қўлланилмаслиги кераклиги ҳақидаги фикрлари келтирилган.(https://www.nrk.no/…/russisk-legeforening-skeptisk-til…)
Мақолада шунингдек, коронавирус авжига чиққанига қарамай, Русияда сўров ўтказилган респондентларнинг 60 фоизидан кўпроғи рус вакцинасига ишонмаслиги ва уни олмаслиги ҳақидаги фикрлари келтирилади. Аммо шунга карамай, Русия ҳукумати икки ҳафтадан сўнг Русияда оммавий вакцинация бошланиши ҳақида эълон қилгани айтилади мақолада.
Русия ҳукуматидаги бундай аминликнинг сабаби нима экан, ажабо? Наҳотки, сентябр ойидан бери Ўзбекистонда ўтказилаётган оммавий экспериментлар натижаси Москвага улашган бўлса?
Бу ўринда АҚШ ҳукумати вакилларининг “Биз рус вакцинасини ҳатто маймунларга нисбатан ҳам ишлатмаймиз” деган гаплари хотирга келади. Аммо ўзбек маймун эмас, шундайми, жаноб мутасаддилар?
МАҚСУД БЕКЖОН
20.11.2020
ОЛТИН ЎРДА ТИЛИ ТУРК ТИЛИ БЎЛГАН
(“Кодекс куманикус” ҳақида)
13 аср охирларида итальян ва олмон муаллифлари тарафидан “Қипчоқ тили луғати”, яъний, “Кодекс куманикус” китобининг ёзилиши – ўша пайтда бутун Евроосиёда ҳукмронлик қилган “Мўғул-татар” империясининг тили Турк тили бўлганига ёрқин далилдир. 13 асрда Чингизхон ва унинг авлодлари истилолари натижасида Қипчоқ-Турк тили дунё тилига, байналмилал (интернационал) тилга айланган эди.
“Кодекс Куманикус”нинг фақат қипчоқ халқлари билан савдо-сотиқ қилиш учун қўлланма сифатида ёзилганлиги ҳақидаги тахминлар жиддийлик касб этмайди. Чунки, буюк “Мўғул-татар” империяси ҳукм сураётган пайтда бу китобнинг ёзилишига бош қўшган Италия ва Германия сингари ривожланган Ғарбий Оврупо давлатлари вакиллари сиёсий вазнга эга бўлмаган қандайдир кичик бир қабила ва уруғларнинг тилларини ўрганишига эхтиёж туйган бўлишлари мантиққа сиғмайди.
Зотан, “Кодекс Куманикус”дан 200 йил илгари Маҳмуд Қошғорий тарафидан ёзилган “Девони луғатут Турк” китобининг дунёга келиш сабаби ҳам ўша даврдаги Салжуқли Турк давлатининг беқиёс юксалгани билан боғлиқлиги маълумдир. Яъний, луғат ва энциклопедиялар, тарихий қўлёзма ва хроникалар давлатларнинг инсоният тарихида тутган ўринларини кўрсатувчи далиллардир.
МАҚСУД БЕКЖОН
13.11.2020
СИЗНИКИ ЖОН, БИЗНИКИ БАҚЛАЖОНМИ?
Озарбойжоннинг Қорабоғда қозонган ғалабасида бутун Турк дунёси ва Турон ғояси келажаги учун жуда муҳим бўлган жихатлардан бири – Туркия билан чегарадош бўлган Нохчивон анклавининг Озарбойжон билан тупроқ бирлигига эришгани бўлди. Ҳозирча 2 километрлик кенгликда деб белгиланган бу “даҳлиз”нинг аҳамияти йил ўтган сайин янада яққолроқ намоён бўла бошлаши – шубҳасиздир. Бошқача айтганда, Қорабоғ саваши фақат Озарбойжоннинг эмас, бутун Турк дунёсининг келажагида муҳим роль ўйнайди, десак, лоф бўлмайди.
Сўнгги ой ичида Озарбойжонда юз берган бу муҳим воқеалар фонида Туркия ва бошка Турк жумҳуриятларида Турон армиясини қуриш ҳақидаги мулоҳазалар ҳам баландроқ овозда тилга олина бошлади. Турк халқларининг бундай риторикасидан ташвишга тушган баъзи рус оммавий ахборот намоёндалари “бундай армияни тузишдан мақсад нима, сиз кимга қарши урушмоқчисиз?” қабилидаги саволларни бера бошлашди.
Бунга жавобан Турклар айтиши мумкин бўлган гап жуда оддийдир: “Сиз ОДКБни (Коллектив Хавфсизлик Ташкилотини) тузишдан максадингиз нима эди, сиз кимга қарши урушмоқчи бўлгансиз? Бундай ҳамкорликни сиз ташкил этсангиз, ўзингизни ҳимоя қилиш учун, биз ташкил этсак эса, бировга ҳужум қилиш учун бўладими? Биз ҳам ташқи хатарлардан ўзимизни ҳимоя қилиш учун бундай армияни тузамиз”…
Мақсуд Бекжон
12.11.2020
ИНСОНИЯТ ТАРИХИДАГИ ТУРК ТОПОНИМЛАРИ
Чингизхон даврида хозирги Хитой давлатининг пойтахти бўлган Пекин шахри Хонбалиқ, яъний, “Хон шаҳри”, Уйғуристон (ҳозирги Шарқий Туркистон) маркази эса, “Бешбалиқ”, яъний, “Беш шаҳар” деб аталган. Афғонистондаги дунёнинг энг қадим шаҳарларидан бири бўлган Балх шаҳрининг этимологик илдизи ҳам “Балиқ”сўзи билан боғлиқ бўлиш эҳтимоли катта.
Қадимги туркчада “шаҳар” маъносида қўлланилган “балиқ” сўзининг этимологияси эса, “бўллиқ”, яъний, мўллик, баракатлилик, кўплик(одамлар, уйлар ва ашёларнинг мўллиги) тушунчасидан келиб чиққан бўлиш эхтимоли юксакдир. Бундай сифатлаш усулининг Самарканд шаҳрининг “Семизкент”, яъний, ўзига тўқ деган тушунчадан қайноқлангани ҳақидаги тарихий манбалар мисолида ҳам кўришимиз мумкин.
Максуд.Бекжон
07.11.2020
ВАТАННИНГ ҚАЛБЛАРДА КЎЧИШИ
Сўғд номининг тўғри талаффузи Хоразм шевасида Сўвит, Туркия туркчасида эса, (Söğüt) Сўғутдир. Туркияда хам айни шу номдаги ил (вилоят) мавжуд. Хоразмчадаги Сўвут ва Туркия туркчасидаги Сўғут айни маънони билдиради, бу тол дарахтининг номидир.(Söğüt -söğütgillerden, sulak yerlerde, genellikle akarsu kıyılarında yetişen ya da çelikle kolayca yetiştirilen, yaklaşık yüz altmış türü bulunan, yaprakları almaşık dizili ve alt yüzleri tüylü, taçsız ve çanaksız tırtılsı çiçekleri olan bir ağaç).
Туркистондаги жуғрофий номлар Туркиянинг жуда кўп жойларида айни шаклда такрорланади. Масалан, Туркияда Ташкент, Актепе, Кизилтепе, Хваразм(яъний, Хоразм) сингари Ўзбекистон ҳудудидаги жуда кўп жуғрофий номлар мавжуд-ки, бу – юртини, Туркистонни тарк этган Салжуқли туркларининг ўз Ватанини қалбларида олиб кетганини кўрсатади.
28.06.2020
“ПРАВДИВОЕ” ДЕРЬМО
“Может я и подлец, может я и подонок, но я правдив”, говорит с гордостью этот персонаж, долго служивший репрессивному режиму Каримова в Узбекистане и сейчас живущий припеваючи в Торонто, Канаде. Он потерял оставшийся у него за эти годы последнее человеческое свойства – свойства Лицемерить. Теперь он совершенно “правдив”, он “искренен” как дерьмо, которое без “лицемерие” и “обман”а распространяет вокруг свое зловоние.
28.05.2020
“ПАРАЛЛЕЛ ДУНЁ”ДАН ХАБАР
Ўзбекистон воқелигида мени энг кўп ҳайратга соладиган нарса – Тарих ва Бугунги кун ўртасидаги параллелдир. Мен бу паралелдаги такрорийликдан эмас (зотан, ўлкамизда зулм такрорийлиги анъанага айланган) балки, бу параллелларнинг бир-бирини умуман “кўрмаслиги”дан ҳайратланаман.
Масалан, ҳукумат томонидан молиялаштирилган ахборот воситаларида ўтган асрнинг 30 йилларида яшаб ўтган ўзбек ёзувчи ва шоирларига нисбатан ўтказилган қатағон ва қатлиомлар ҳақида оташин маърузалар қилинар экан, айни бу маърузалар фонида замонавий шоир ва ёзувчилар ҳам худди ўшандай “ғайрат” билан қатағон қилинаётганини ҳеч ким “кўрмайди”.
Гўё бу зулмлар “параллел дунёда”, арвоҳлар дунёсида амалга оширилаётгандай…
Бугун Ўзбекистондан, аниқроғи, “Параллел дунё”дан олган хабарларимизга кўра, мухолифат лидери шоир Муҳаммад Солиҳнинг шеърларини ўқиган ёш ижодкорлар Давлат Хавфсизлиги Хизмати идораси ходимлари тарафидан, сўроқ қилнмоқда, дўқ-пўписалар билан қўрқитилмокда, уларга “сени Акром Маликнинг ёнига тиқиб қўямиз,” деб таҳдидлар қилинмоқда.
Бу хусусда бир ҳафта олдин “Адабиёт манзаралари журнали” саҳифасида бир ёш шоирнинг мақоласи ҳам эълон қилинганди. Буни ўткинчи воқеа деб ўйлагандик. Аммо Ўзбекистондан бугун олинган хабарларга кўра, бу репрессив ҳаракатлар тенденция ҳолини олмоқда.
Бу ёш ижодкорлар Мухаммад Солиҳнинг шеърларини ва ёки китобларини тарқатгани учун эмас, балки, ўз уйларида бир-иккита дўст йиғилиб, унинг шеърларини ўқиганлари учунгина тазйиқ остига олинмоқдалар.
37 йиллардан бугунги қатағонларнинг ягона фарқи – Сталин пайтида шоирларнинг ўзлари қатағон қилинган бўлса, бугунги ўзбек ҳукумати ҳатто сталинчилардан ҳам каттароқ “жонбозлик” кўрсатиб, ўз юртидан қувғин қилинган шоирнинг шеърларини ўқиган инсонларни ҳам қатағон қилмоқда.
Яъний, бугунги ҳукумат ўз “устоз”ларидан ҳам ўтмоқда.
Биз бу янги ҳукумат рахбарига анча умид билан қараган эдик, унинг И.Каримов разолатини такрорламайдиган даражада фикр соҳиби бўлса керак, деб ўйлагандик.
МАҚСУД БЕКЖОН
24.05.2020
Божественный Промысел
Человек приобретает особый вес когда смотришь на него как на продукт Провидения. Как Божественный Промысел человеческая тупость и злоба имеет такое же значение как ум и доброта. Если посмотреть на людской род с такой высоты, то есть, с точки зрения Провидения, многие люди перестали бы презирать друг-друга. Но беда в том, что мало кто в состоянии подняться на такую высоту.
М.Б.
25.01.2019
КОНФОРМИЗМ ВА ВАТАНПАРВАРЛИК
1980 йиллар охирида, Ўзбекистон Ҳужжатли фильмлар кинсотудиясида ишлаган пайтларимда шу ерда ишлайдиган режиссерлардан бири ўзининг “Ўзбекфильм”да ишлайдиган бир режиссер-ла ўтказган мулоқоти ҳақида гапириб берди. Суҳбатдошимнинг айитишича, “Ўзбекфильм”да ишлайдиган кинорежиссер ўша пайтларда “Қасоскорнинг олтин боши” номли сценарий ёзиб, шу сценарий бўйича олинаётган кинолавҳалар муҳокамасида иштирок этаётган шоир Муҳаммад Солиҳнинг бошқаларга қўяётган талабчанлигидан нолиб, шундай дебди:”Салих от всех требует чтобы они были борцами, но я не борец и не хочу бороться, а ему нравится бороться, пусть сам борется, зачем других к этому принуждать?”(Ўзбекчаси:”Солиҳ ҳаммадан курашчи бўлишни талаб қилади, аммо мен курашчи эмасман ве мен курашишни истамайман, унга эса, курашиш ёқади, ўзи курашаверсин, бошқаларни бунга мажбур қилишнинг нима кераги бор?”). Бундай гапларни ҳатто ўша Қайта куриш сиёсати деб номланган либерализм шабадалари эсаётган бир онда ҳам тез-тез эшитиш мумкин эди. Бу даврдан олдинги Турғунлик ва ундан кейинги Каримов диктатураси ҳақида эса, гапириб ўтирмаса ҳам бўлади.
Аммо қизиғи шунда-ки, бундай инерт ва конформист тоифанинг бир қисми кейинроқ, Каримов режимига қилган узоқ йиллик садоқатли хизматларидан сўнг бирдан, кутилмаганда кўзлари очилиб, шу пайтгача кўзи ўнгида узоқ йиллардан бери амалга оширилган режим жиноятларини “кўра бошладилар” ва “диссидент”га, ҳатто овози энг юксак чиқадиган “диссидент”га айландилар ва ҳатто эски диссидентларга, самимий курашчи, ватанпарварларга насиҳатлар ва ҳатто ифтиролар ҳам кила бошладилар. Бу тоифанинг бир қисми, Ўзбекистон миллий хавфсизлиги тарафидан мухолифат ичига киргизилган каламушлар бўлса, бошқа бир қисми режимга қилган садоқатли хизматига қарамaй, шунга лойиқ мукофот ололмаган аламзадалар эди. У ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳам, бу – халқ дарди билан иши йўқ бир тоифа бўлиб, уларнинг асос мақсади – ўз қурсоқлари эди.
Умуман, ҳозирги кунга келиб, ўзбек диссидентлик ҳаракати ичида жуда кўп сохта қаҳрамонлар пайдо бўлди. Аслида, бундай сохта қаҳрамонларнинг яратилиш схемаси жуда жўн, масалан, бу схемага мисол бўладиган, ўзим гувоҳ бўлган бир воқеани сўзлаб бераман. Мустақиллик ҳаракати тафсилотларидан унча хабари бўлмаган диссидентлардан бири Мустақиллик кунига атаб, “Мустақиллик учун курашган инсонлар” сарлавҳаси остида рўйхат туза бошлади ва рўйхатнинг тепасидаги ўринлардан бирига бир журналистнинг исмини ёзди. Бу журналист ўз номини бундай ғаройиб рўйхат тепасида кўриб, ҳайратга тушди ва “ҳай, биродарлар, мен мустақиллик учун курашганим йўқ-ку, мен доим Совет Иттифоқининг сақланиб колишини истаганман, ҳозир қам Совет Иттифоқи қайтиб келишини орзу қиламан, мен ҳатто Каримов сиёсатига ҳам қарши эмас эдим, фақат 1999 йил воқеларидан кейин, фикрим ўзгарди”, деди самимият билан. Агар бу журналист самимий бўлмаганида эди, у бугун мутлақо мустақиллик курашчилари рўйхатининг бошида турган бўлар эди.
Мустақиллик арафасида Конформист қандай қилиб, “Диссидент”га айланишиига доир яна бир ибратли воқеани менга “бирлик”чилардан бири сўзлаб берган эди. Унинг айтишича, ҳаракат аъзоларидан бирини милиция олиб кетибди, маҳалладилар билан буни муҳокама қилишаётганда, у ердаги конформист фаоллардан бири:”Э, айби бордир-ки, милиция олиб кетган, айби бўлмаса, нимага олиб кетади?” деб ақл авваллик қилибди. Мухолифатчи:”Ҳеч кандай айби йўқ эди”, дейишига қарамай, бояги одам ўз сўзида туриб олибди. Орадан бир ҳафта ўтмай, ушбу конформистнинг ўзи мухолифатчининг олдига йиғлаб келиб, ўғлини милиция олиб кетганини, унинг чўнтагига наркотик ташлаб, қамашганини айтиб, зор йиғлабди. Бундай воқеадан хафа бўлиш ўрнига хурсанд бўлган мухолифатчи уни мазах қилиб:”Айби бордир-ки, қамашган, бизнинг милиция айбсизларни қамамайди, бир ҳафта олдин айтган гаплариниз эсингиздами?”, деб кулган.
Конформизм ва ватанпарварлик туйғуларига оид яна бир воқеа билан рисолани битиришимиз мумкин. “ЭРК” партияcи энди тузилган пайтларда партия раҳбари Муҳаммад Солиҳнинг шофери менга ўз маҳалласидаги қариялардан бири билан ўтказган диалогини гапириб берди. Унинг айтишича, қария Муҳаммад Солиҳ ҳақида гапирар экан, “Нима қилади мансабга интилавериб, тинчгина юравермайдими?” дебди. Бунга жавобан, шофер:”У киши сизлар учун қайғуряпти, сизлар ҳам яхши яшашингизни истайди, у ўзига тўқ, бой одам, агар истаса, ҳозир ҳам мазза қилиб яшаши мумкин”, деганидан кейин чол бирдан ўзгариб, Муҳаммад Солиҳни дуо қила бошлабди.
Хуллас, Конформистдаги комфорт ва дискомфорт ҳисси фақат унинг ўз шахси билан боғлиқ бўлса, Ватанпарвардаги бундай ҳис унинг Халқи билан боғлангандир.
Мақсуд Бекжон
17.11.2018
НА ЛИБЕРАЛЛИК, НА-ДА ДИКТАТОРЛИК МАСЪУЛИЯТДАН ҚУТҚАРАДИ
Репрессияларнинг давом этаётгани сўнгги пайтларда ўтказаётган ислоҳотлари туфайли Мирзиёев шахси (ҳукумати, демаймиз, чунки, Ўзбекистондаги тузум авторитардир) қозонаётган сиёсий капитални йўққа чиқаради. Мирзиёев бундай бўлишини истайдими? Менимча, истамайди.
У ҳолда, ўлкада пайдо бўлган сиёсий коллизияни изоҳлашда қизиқ бир дилемма ўртага чиқади: авторитар бир сиёсий тузум механизмларидан бирининг (масалан, МХХнинг) бу тузум раҳбарининг иродасига зид ҳаракат қилиши тузум раҳбарининг авторитарлигини (авторитетини, дейиш хам мумкин) инкор қиладими? Агар инкор этса, бу нарса Мирзиёевнинг авторитар эмас, либераллигини (ҳар ҳолда, сиёсий репрессияларга муносабатда либерал – парадокс) билдирадими ёки унинг сиёсий иродасининг заифлигини англатадими?
Нима бўлганда ҳам шуниси аниқ-ки,ўлкада юз бераётган воқеаларга асосий масъул бўлган киши – давлат бошлиғидир. На унинг диктаторлиги, на-да авторитар ёки либераллиги уни бу масъулиятдан халос қила олади.
06.01.2018
МАНҚУРТЛИКНИНГ ЯНГИ КЎРИНИШИ
Сўнгги пайтларда ўзбеклар орасида “ислом – араблар дини” дейдиган бир тоифа пайдо бўлди. Бу гапни айтаётганларнинг аждодлари, агар улар ҳақиқатан ўзбек бўлган бўлса, энг ози билан бир минг икки юз йилдан бери ислом динини ўзининг дини деб келганлиги аниқдир.
“Ислом – арабларнинг дини” дейдиганларнинг мусулмон ота-боболари “ислом бизнинг динимиз” деб яшаб ўтгани уларнинг араб бўлганини билдирадими? Агар шундай бўлса, исломга тош отаётган бу манқуртнинг ўзи қандай килиб, турк бўлиб қолган? Ҳатто бу манқуртнинг гапларидан келиб чиқаётган “менинг аждодларим минг йилдан ошикроқ пайтдан бери аҳмоқ бўлиб келган, мен улардан ақллироқман, исломни рад этиб, “тангричи” бўламан”, деган ақлдан ташқаридаги хулосани теоретик ўлароқ қабул қилинганида ҳам унинг минг йил давомида мусулмон бўлиб келган “аҳмоқ” аждодларидан олдинги “аклли” аждодларининг “тангричи” бўлганига ҳам ҳеч қандай кафолат йўқ, чунки, туркларда тангричиликдан ташқари бутпарастлик ҳам, оташпарстлик ҳам, шомонизм хам бўлган.
17.10.2017
ИБРАТ
Яқинда интернетда ўқитувчиларни калтаклаётган ҳоким акс этган видео лавҳалар тарқатилгандан бери бу лавҳаларни кўрганлар уни қизғин муҳокама этар эканлар, ёдимга тоғам (дойим) Жумабой дойи ҳақда раҳматли отам сўзлаб берган бир ҳикоя тушди. 1960 йилларда, советлар тузумининг энг мустаҳкам бўлган пайтларида, қишлоғимизга туман компартиясининг биринчи котиби, яъний, мавқеи жиҳатдан бугунги туман ҳокими даражасидаги бир мансабдор ташриф буюради. У пахта далаларини текшириб, кезиб юрар экан, қаршисига тасодифан ўша пайтда колхозда кассир бўлиб ишлаётган Жумабой дойим чиқиб қолади. Компартия биринчи котиби уни кўрган заҳоти “Бу бекорчи ким, бор, фалон жойга бориб, фалон кишини чақириб кел” дея ўшқиради дойимга. Дойим ғурурли одам бўлгани учун “бор, ишингни қил”, деб жавоб беради. Бундай муомаладан қутуриб кетган мансабдор дойимни болахонадор қилиб сўка бошлайди. Сўкишни эшитган дойим бир сакраб, ҳокимнинг олдига боради-да, ёнидаги мулозимларнинг ҳай-ҳайлашига карамай, уни бир уриб, ерга ағдаради. Мулозимлар “милитсия чақиринглар” дея қий-чув кўтара бошлагач, дойим тезда у ерни тарк этиб, уйига келади-да, қамалишдан қўрқиб, ҳаялламай Тошўғуздаги (ҳозир Туркманистон ҳудудига қарашли эски Хоразм ерлари) қариндошлармизникига кетиб қолади. У ерда бир неча ой, то ола-ғовурлар бости-бости бўлгунича қолиб кетади. Яъний, дойим ҳокимнинг ҳақоратига жавоб қайтарар экан, бунинг оқибатлари ҳақида ўйлаб ўтирмаган. Бундай кишилар ҳақда 19 асрда рус босқинчиларига қарши кураш олиб борган доғистонлик мужоҳид имом Шомил “Жасур одам таҳлика қаршисида ўз ҳаракатининг оқибатини ўйлаб ўтирмайди”, деган экан.
Дин ва анъана
Ўзбекнинг Анъанаси унинг Динига ҳам “тузатишлар” киритиши мумкин экан баъзан. Маълум-ки, ўзбек оилаларида аёл ўз эрининг исмини айтиб чақирмайди, уни ё “дадаси” деб ва ёки фарзандларидан бирининг исми билан ва ёки биронта лақаб билан чақиради.
Менга Афғонистондан Оврупога келиб яшаётган бир ўзбек оиласидаги Раҳматулло исмли бир ўзбек одамнинг аёли намоз ўқир экан, ҳар раккат сўнгида “Ассалому алайкум ва рахматуллоҳ”, дейиш ўрнига “Ассалому алайкум, Потмажоннинг дадаси” (“Потмажон” асли Фотимажон бўлиб, ушбу аёлнинг қизи экан) дея аввал ўнг томонига, кейин яна “Ассалому алайкум, Потмажоннинг дадаси”, дея сўл томонига салом бериб юргани ҳақида ҳикоя қилишди. Патриархал жамият устуворлиги маҳсули бўлган бундай латифанамо кўриниш баъзи мусулмон оилаларнинг ҳақиқий исломдан нақадар узоқда эканлигига, улар ислом деб ўйлаётган нарсанинг бор-йўғи анъана, урф-одат эканлигига ишора қилмaйдими? Ва бундай ҳолатларни инобатга олиб, дин танқидчилари “ислом” дея танқид қилаётган жиҳатларнинг, асли ислом эмас, балки, унга ҳеч алоқаси бўлмаган урф-одатлар эканлиги ҳақидаги хулосага келиш керак эмасми?
Мақсуд Бекжон
01.05.2016
БЕГОНА
(воқеа)
Амин бўлиш буюк бир неъматдир. Бир метрда неча сантиметр борлиги, бир кило неча граммдан иборатлиги, ўзингнинг қанча килограмм вазнда-ю, сув остида қанча вақт нафас олмай тура олишинг хақдаги билимларнинг бари инсонни мувозанатда сақлаб турувчи амният тошларидир. Инсонларнинг оқибатига, уй деворларининг собитлигига, фаслнинг мавжудлигига ишонч ҳам ана шундай амният тошларидандир.
ОДА К ПОСЛЕДНЕМУ ПРОВИНЦИАЛУ
(Друзьям, провинциалам – художнику Шухрату Бабажану и режиссеру Сали Давлетову посвящаю)
В этой неподвижности глаз Провинциала есть нечто фундаментальное, прочное, незыблемое. Все, что отражается на сей стеклянной поверхности разбивается вдребезги соприкасаясь с каменной, бесстрастной, непоколебимой прочностью. Взгляд этот может быть обращен куда угодно: вдаль – сквозь предмета обозрения, в бок- мимо объекта сосредоточения или даже во внутрь себя – полностью игнорируя собеседника стоявшего перед ним и разговаривающего с ним. Провинциал может общаться одновременно с двумя собеседниками на разные темы и при этом даже противопоставляя их друг-другу или еще хуже, со невнятным бормотанием “говорить за спиной”, если можно так выразиться, стоявшего перед ним.
Но нельзя воспринимать такую, казалось бы “многоликость” провинциала как лицемерие, так как он это делает совершенно невинно, почти как ребенок не осознающий того, как он выглядит со стороны и совершенно не думающий о том впечатление которое он может производить на окружающих. Его “отвлеченность”, его “отсутствие” перед собеседником и даже его сарказм и “сплетня” есть не что иное, как великая ценность, это проявления корней, эта сама Почва, где он рос, соизволила подобным образом проявить себя через Провинциала. Опять таки нельзя из этого сделать заключения, что “корень” или “почва” его испорченная и по этому он ведет себя так “лицемерно” в отношении представителей “внешнего мира”: почва его совершенна здоровая, даже намного здоровее чем у тех, кого он высмеивает; это тот момент, когда провинция с ее четко очерченным багажом сталкивается с бесформенным, многоликим мегаполисом (кстати, так называемое “лицемерие” Провинциала рождается как раз из этой, многоликой особенности мегаполиса, это своего рода ответ на безликость мегаполиса); это можно еще уподобить на проявление электрических зарядов когда голый провод соприкасается с внешним объектом. Провинциал, лишившись своей сферы обитания превращается в голого электрического провода, небезопасного для окружающих.
Провинциал это тот, кто хочет втиснуть весь мир в свою махаллю, это тот одержимый, который хочет приспособить вселенную к своему мировоззрению. Он хочет упорядочить мир по своему укладу и в этой коллизии происходят удивительные вещи не предусмотренные ни самим Провинциалом и ни его оппонентом – Миром: происходит Созидание. В отличие от ординарных людей Провинциал никогда не набирается “опыт”а, скорее, окружения набирается опытом в его лице.
Его ум и дисциплина, продиктованные и сформированные узкими улицами и тупиками его маленького родного городка – где каждый твой шаг отмечен и оценен, где каждый твой вздох и выдох измерен тесными рядами низеньких одноэтажных домов проявляется во внешнем мире как обоюдоострый клинок, который готов в любой момент воткнуться в расслабленное от бескрайных просторов Мира, чтобы пробудить его от самодовольной спячки духа.
Сегодня почти не осталось провинциалов, не осталось тех, кто сохранил в себе Человеческий дух в его изначальном проявлении и чистоте. Ныне перестать быть провинциалом вовсе не значит стать жителем великолепных столиц с высокообразованным населением или стать гражданином Мира с широким видением мира; перестать быть провинциалом сегодня означает лишь перестать быть самим собой, стать безликим обитателем интернета или прочиx коммуникативных или развлекательных устройств. Провинциальность, как основная созидающая сила уходит в небытие, на замену приходят роботоподобные потребители, которые не только сами не созидают что-то духовное, а наоборот, даже не нуждаются в Духовном, созданным уже до них, а потребляют они то, что в старые времена назывались “непотребными”. То есть, потерялись понятия халал и харам, чистое и грязное, высокое и низкое.
Максуд Бекжан
01.06.2013
“Пайғамбарлар тарихи” китоби ва унинг тузувчиси ҳақида
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
Мана, қўлимизда Муҳаммад Солиҳ тайёрлаган, Ўзбекистон тарихида ва ўзбек тили тарихида илк бор чоп этилаётган 4 жилддан иборат “Пайғамбарлар тарихи” китобини тутиб турибмиз.
ОЗОДЛИКНИНГ ОҒИР ЮКИ
Озодлик – елкадан қуллик юки олиб ташланганидан сўнг унинг ўрнига юкланадиган яна ҳам оғирроқ бир юкдир. Бу юкнинг номи – Масъулиятдир. Бу юкнинг номи – Иймон, Виждон, Ақл, Инсоф, Тарбиядир. Озодликни ўзининг чиркин ҳисларининг озодлиги деб биладиган, ҳурликни ҳуриш деб биладиган қул зеҳниятли зотларнинг бу Озодлик юкини кўтариши қийиндир.
ЎЗБЕКИСТОН ПРЕЗИДЕНТИНИНГ АҚШГА ЙЎЛИ
АҚШдаги 11сентябр портлашлари бутун дунё сиёсий қарталарини қориштириб юборди – портлашлардан сўнг дунё миқёсидаги геостратегик ҳадафлар ва ҳудудлар ўзгарди; илгариги рақиб ёки душманлар иттифоқчиларга айланди, демократия тарғибчиси ва тимсоли бўлган давлатлар авторитаризм ҳимоячилари ва рамзи бўлган давлатлар билан ҳамкорлик қила бошлади.
РУСЛАРНИНГ ОЛЛОҲ ВА ТАНГРИ ҲАҚИДАГИ “БИЛИМ”ЛАРИ ХУСУСИДА
Сўнгги кунларда Россия ва Туркия ўртасидаги муносабатлар бир мунча совуқлашди. Азалдан бир-бирига рақиб сифатида қараб келадиган бу иккита давлатнинг халқаро майдондаги ҳар бир қадами у ёки бу шаклда доимо бир-бирларининг манфаатларига зид бўлиб чиқади.