Arşiv
НАФС ЖАРЛИГИ
25 март куни Ўзбекистон Ахборот Агентлиги саҳифасида сенсацион бир мақола чоп этилди (https://uza.uz/uz/posts/ozbek-olimlari-saratonni-99-foizgacha-davolash-imkonini-beruvchi-yangi-preparat-ishlab-chiqdi_465767). Мақолада айтилишича, Ўзбекистонда дунё табобати тарихида илк бор саратон(рак) ҳасталигига қарши энг самарали бир дори ишлаб чиқилган бўлиб, бу дорининг самарадорлик савияси 99 фоизни ташкил этади. Бу мўъжизавий дори ҳақда Ўзбекистон Фанлар Академияси Ядро физика институти директори, техника фанлари доктори, профессор Илҳом Содиқов батафсил гапириб берган.
Илҳом Содиқов дунё олимлари бу дорини мўъжизавий бир дори деб олқишлашаётганини айтади. Унинг айтишича, бундай дорининг анча самарасиз ва организмнинг бошқа органларига зарарли бўлган ҳорижий аналогларининг битта дозаси ҳозирги кунда АҚШда 70 минг доллар, Европа мамлакатларида 25 минг доллар атрофида сотиляпти. “Бизнинг институтимиз эса, энг самарали ва бошқа органларга зарарсиз бўлган ушбу типини республикамиздаги 3 та онкологик клиникаларга 1,5 минг АҚШ доллари нарх билан етказиб беришни йўлга қўйди”, дейди олим сухбат асносида. Олимнинг айтишича, бу маҳсулот Америка Қўшма Штатлари, Германия, Россиядаги маҳсулотларга нисбатан 10 баробар тоза бўлиши билан бирга, 15-50 мартагача арзон.
Бу сухбат эълон қилинганидан сўнг орадан бир неча соат ўтар-ўтмас Ўзбекистон Соғлиқни сақлаш вазирлиги Матбуот ҳизмати “Телеграм” каналида бу хабарни “асоссиз” деган хабар тарқатди. Мужмал бир матндан иборат бўлган бу баёнотда олим келтирган конкрет фактларга қарши бир эьтироз билдирилмаса-да, дорининг олим айтганидай мўъжизавий эмаслиги таькидланади.
Ўзекистон ҳаётидаги бундай кўринишлар советлар пайтидаги жуда кўп буюк ўзбек олимларининг иҳтиролари йўқ қилингани ва ёки бошқа давлатлар олимлари, хусусан, руслар томонидан ўзлаштриб олингани билан боғлиқ воқеаларни эсга солади. Фақат советлар пайтидагидан фарқли ўлароқ, бугунги мустақил Ўзбекистон шароитида муаммо “миллий ифтиҳор, фахр масаласи” эмас, балки, жуда катта миқдордаги даромад, пул масаласига айланган кўринади.
Мадомики, бу дорининг бир дозаси Америкада 70 мимг доллар, Оврупода 25 мимг доллар, Ўзбекистонда эса, 1,5 мимг долларни ташкил этар экан, бу нарҳлар ўртасидаги Жарлик ва Ўпқонларнинг хокимият тепасидаги ҳар кандай юҳонинг инсоф ва диёнатини симириб, ютиб юборишига ҳеч шубҳа йўқ.
Мақсуд Бекжон
26.03.2023
МУДРАГАН ЖАМИЯТ
Қўрқувнинг шакли йўқ эди. Қўрқув ўзига бир шакл излар эди. У гоҳ сукунат шаклига кирар, гоҳ кимсасиз хонага айланар, баъзан эса, у хонадаги жиҳозларни “кийиб” олар эди. Сўнгра у бирдан тимсоҳ шаклига кириб, сув тўла даҳлиздан (сув қаердан келди?) сенга томон сузиб кела бошлайди. Аммо кейин у, худди сендаги қўрқувни “чўчитиб” юборишдан, қўрқувингнинг қўққисдан “вояга” етиб қолишидан, яъний, тугаб қолишидан (маълум-ки, тушдаги қўрқувнинг вояга етиши – уйғониш билан тугайди) андиша қилгандай, ярим йўлда тўхтайди ва бирдан ҳўкизга шохсиз бир ҳўкизга айланади. Ҳўкиздаги шохнинг йўқлиги ҳам, афтидан,сендаги қўрқувнинг “вояга” етиб қолишидан қилинган андиша маҳсули эди. Вояга етмаган қўрқув, худди мангу ҳаёт каби толиқтирувчи эди.
1996
МАҲАКТОШ
Ўлим ёди жавоҳирларни оддий тошга, оддий тошларни эса, жавоҳирга айлантиради.
02.09.2021
МУЗЛИКЛАР ИЧИДАГИ ҒОЯ
Мен туркчилик ғоясини Шимолий муз океани музликлари ичида сақладим. Очиғи, бу ғоянинг Туркистон ва ёки Туркия жазирамаларида бузилишидан андиша қилдим.
31.07.2021
ЎЗГА ЎЛЧАМДА
Ҳислар Фикрга айланди,
Эҳтирослар дўнди Тушунчага,
Жазмга айланди Туйғулар.
Мана, Нафратинг турар қаршингда,
Уни соат каби тақишинг мумкин қўлингга,
Ана, Шодлигинг турар қўзинг ўнгида –
Кийишинг мумкин уни бир кўйлак сингари.
Кўзгуга қарайсан,
Ўзингга тақлид килаётган бир мўйсафидни кўрасан унда.
Қалбингга қарайсан, унда фақат –
Орзуларнинг Сурати…
МАҚСУД БЕКЖОН
30.06.2021
ЎЛДИРУВЧИ УМИД
Мексика вилоятларидан бирида Кучуфлето исмли (балки, Кучукфлетодир?) ит уч ҳафтадан бери кўмир шахтаси олдидан кетмайди. У уч ҳафтадир-ки, ер остига кириб кетган шахта туннели эшиги олдида ўз эгасини кутади. Ҳолбуки, уч ҳафта олдин шахта деворлари ўпирилиб, шахта ичидаги етти нафар шахтер, шу жумладан, итнинг эгаси ҳам ҳалок бўлган ва орадан икки кун ўтиб, уларнинг жасадлари шахтадан олиб чиқилган эди ва бу воқеалардан итнинг хабари йўқ, аниқроғи, ит бу воқеаларга, эҳтимолан, гувоҳ бўлган бўлса ҳам, уларни ўз эгасининг тақдири билан боғламагани аниқ эди. Ит ҳар куни шахта эшиги олдида соатлаб кутади, сўнг у ерни тарк этиб, уйига қайтади ва уйда хўжайинини тополмай, яна шахта эшигида пойлашда давом этади.
Кучуфлето шахтернинг беваси бераётган овқатга қайрилиб ҳам қарамайди ва кун сайин унинг вужудини ҳаёт тарк этади.
Бу воқеа менга умиднинг нақадар таҳликлаи бўлиши мумкинлигини эслатди. “Ўлимчил Умид” – биз ўрганмаган фикрий категориялардан биридир. Биз кўпроқ “Ҳаётбахш Умид” ҳақида гапирамиз ва шуни улуғлаймиз. Ваҳолан-ки, Умиднинг сифатини унинг нима устига қурилгани белгилайди. Умид – содир бўлган Ўлим устига қурилганида у ёлғиз Ўлимнигина олиб келиши мумкин.
Қадарга, содир бўлган нарсага (бу вазиятда – Ўлимга) Таслимият – Умидсизлик эмас, балки Ўлимчил Умиддан қутилиш ва янги, Ҳаётбахш Умид учун ер ҳозирлашдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
28.06.2021
“ЎРТАЧА” БЎЛИШДАН ЙИРОҚ ХАЛҚ
Астрологияда (Ибн Арабийга кўра) мамлакат ўлароқ Ўзбекистоннинг юлдузи Юпитер экан, Юпитернинг сифатини эса, “кўпайтирувчи”, “баракат берувчи” ўлароқ талқин қилишади мунажжимлар. Яъний, бу юлдуз яхшиликни ҳам ёмонликни ҳам кучайтириш хусусиятига эга. Яхшиликнинг кўпайиши ҳам, ёмонликнинг урчиши ҳам шу минтақа аҳолисининг ниятига боғлиқ. Аҳоли яхшиликка сафарбар бўлса, Юпитер яхшиликни мўл-кўл қилади ва агар ёмонликка йўналса, яна шу зайлда ёмонликни кўпайтиради.
Ўзбекистон аҳолисининг “ҳамма қатори” бўлиш шанси йуклиги туфайли хам, балки, халқимиз ҳақда “бундай фаришта халқ дунёда йўқ” каби мақтовлар баробарида, “дунёда булардан ҳам тубанроқ халқ йўқ” каби том тескари қутбдаги баҳолашларга гувоҳ бўламиз тез-тез. Ўзбек халқининг бундай “меъёрсиз”лиги, “ўртача”ликдан йироқлиги унинг: “Кеккайганга кеккайгин бошинг кўкка етгунча, эгилганга эгилгин бошинг ерга теккунча” каби меъёр ташқарсидаги мақолларида ҳам ўз аксини топган, дейиш мумкин.
Хуллас, қадим Рум мифолгиясида “Юпитерга рухсат қилинган нарса хўкиз учун таъқиқланган” қабилидаги иборани сал ўзгартирган ҳолда “Хўкизга рухсат қилинган нарса Юпитер учун таъқиқланган” шаклида ҳам айтиш мумкин.
МАҚСУД БЕКЖОН
04.06.2021
НАТУРАЛИЗМ ҲАҚИДА
“Ўзкинохроника”да ишлаган пайтимда Таҳрир ҳайъати ихтиёрига муҳокама учун қисқа метражли бир фильмни тақдим этишди. Фильм режиссери ижод йўлини энди бошлаётган русий забон бир ёш режиссер эди. Фильм сюжети эсимда йўқ, аммо эсимда қолган нарса – фильмдаги хоккей ўйнаётган қандайдир ёш инсонларнинг ҳаракати ва уларнинг сўзларидаги қўпол натурализм бўлди. Фильмни кўриб бўлганимиздан кейин залда ўтирган режиссер ва муҳаррирлар фильм ҳақда ўз фикрларини айта бошладилар.
Қизиги шунда-ки, фикр билдираётганлар фильмдаги асосий жиҳат – фильм персонажлари лексиконидаги ҳавойилик ва шармсизликни пайқамай, жиддий бир қиёфа билан фильмнинг иккинчи даражали жиҳатлари ҳақида гапирар эдилар. (Албатта, жамият устунлари, факат совет жамияти устунлари эмас, балки, умуман жамият тушунчаси йиқилаётган “қайта қуриш” йилларида инсонларнинг қўпол натурализмга кўрсатган бундай “толеранс”ини қандайдир даражада тушуниш мумкин). Хуллас, ҳамма истаганлар гапириб бўлганидан сўнг энг олдинги қаторда ўтирган студия Таҳрир Ҳайъати раҳбари раҳматли Малик Қаюмов менга ўгирилиб, русчада: “А вы что думаете, молодой человек?” деб сўради.
Мен саволга шундай жавоб бердим: “Фильмда муаллиф реализм, самимийлик, табиийлик ортидан қувиб, том тескари натижага эришган: фильм персонажлари ҳар сўкинган ва куфр қилган пайтида томошабин персонажларни унутиб, фильм ичидан “чиқиб”, ўз персонажлари тилига бундай куфр сўзларни жойлаган муаллиф киёфаси ҳақида ўйлай бошлайди. Яъний, ҳаётда самимийлик сифатида қабул қилиниши мумкин бўлган Натурализм санъат заминига кўчганида носамимийликка(энг ози билан томошабиннинг фильм қаршисидаги носамимийлигига) айланган. Бундай кетишда жамият ичида яланғоч юришни ҳам “самимийлик” сифатида тарғиб қилиш мумкин”.
Бу эпизоддан кейин, мана, 30 йилдан кўра кўпроқ вақт ўтди, аммо Натурализм ҳеч битмади, аксинча, Интернет тантана қилаётган бугунги кунларда у ўзининг энг тубан чуқурликларигача етиб борди. Бугун жамият ҳаётининг жуда катта қисмини ташкил этаётган Интернет майдонида Натурализмнинг юз минг хил шакл-шамойилига гувоҳ бўлишимиз мумкин. Бу “натуралист”ларнинг ҳар бири ўзининг “Абсолют Ҳақиқат”ни очиб ташлаётганига чуқур ишонган ҳолда Яланғочлик ботқоғига ботмоқдалар. Ва бу оммавий “ботиш”нинг улкан бир ижтимоий Ҳалокатга қадар давом этиши аниқ.
МАҚСУД БЕКЖОН
22.02.2021
ҲАРОМ ИЧИДАГИ “ҲАЛОЛ”
Исломда “ҳалол” тушунчаси мусулмон учун “изн берилган” маъносини англатади, “ҳаром” эса, бунинг акси – “таъқиқ” маъносини билдиради. Масалан, бир мусулмон учун бошқа мусулмоннинг моли, мулки, аҳли, жони ҳаром қилинган. Бунга амал қилмаган мусулмон ҳаромга қўл урган бўлади.
Аммо бугун мусулмонлар учун муқаддас бўлган Макка ва Мадинага эгалик қилаётган Саудия араблари ҳаромнинг ичида ҳалол топиш сингари бир қабоҳат ичига ботганлари ҳақида Шарқий Туркистонлик гувоҳлар ҳикоя қилмоқда.
Шарқий Туркистонлик Гулбаҳор Жалилованинг гувоҳлик беришича, концлагерларда сакланаётган мусулмонларнинг Хитой ҳукумати тарафидан мажбурий равишда кесиб олинаётган ички органлари саудиялик бой араблар тарафидан “ҳалол” бўлгани учун жуда қадрланмоқда экан.
09.02.2021
ТИЗИМЛАР ИСЛОҲОТИ
Жамиятни демократиялаштиришни фақат ҳукумат раҳбарини ўзгартириш билангина боғлаш тўғри бўлмайди, демократиялаштириш давлат тизимларининг ишлаш методларини ўзгартиришдан бошланиши ҳам мумкин. Албатта, бу фикрга жавоб ўлароқ, “бу масала яна ўша ҳукумат рахбарини ўзгартириш масаласига бориб тақалади” деган жавобни бериш мумкин ва бу жавоб ҳам тўғри бўлади. Аммо муаммо шунда-ки, сиёсий тизимлар реформа (бунга конституция реформаси хам киради) қилинмагани туфайли ҳукумат тепасига ҳатто либерал қарашли бир киши келганида ҳам (тизимлардаги эскича фаолият шаблони туфайли) сиёсий тузум ўзгармай қолавериши мумкин.
Яъний, сиёсий тузумнинг ўзгартирилишига сиёсий тизимлар реформаси (давлат аппаратлари фаолияти реформаси) орқали ҳам эришиш мумкин. Бунинг ёрқин мисолини биз Туркия тажрибаси орқали кўрдик. Эрдўғон ҳукумати иқтидорга келганининг илк кунидан бошлаб, ўз фаолияти учун майдон ҳозирлади, давлат тизимларида ислоҳот ўтказди, конституцияга ўзгартиришлар киритди. Агар у бу ишларни амалга оширмаганида эди, у аллақачон бир ҳарбий давлат тўнтариши орқали ҳокимиятдан четлаштирилган бўларди. Чунки, давлат тизимларининг бошқача ишлаш шаблони йўқ эди. Мисрда иқтидорга келган ва қисқа вақт ичида ағдарилган ва бутун ҳукумат таркиби билан ҳибсга отилиб, кўпчилиги қатл этилган “Мусулмон биродарлар” ҳукуматининг аччиқ тажрибаси орқали эса, биз бунинг аксини кўрдик: яъний, давлат тизимлари фаолияти шаблонини ўзгартирмай туриб, сиёсий ислоҳотлар ўтказиш имконсиз.
Тизим фаолияти “шаблони” ҳақида ўқувчига тушунарлироқ бўлиши учун Русияда яқинда юз берган (бундай воқеалар Ўзбекистонда 30 йилдан бери ҳар куни содир бўлади) шундай бир содда мисолни келтириш мумкин. Бир миршаб раҳбарият тарафидан белгиланган “жиноятчи тутиш плани”ни бажариш учун ўзининг бу нарсалардан умуман хабари йўқ иккита қариндоши номига “рухсат қилинмаган жойда сигарет чекди” деб жарима ёзади ва жаримани ҳам ўз киссасидан тўлаб, бу ҳақда сохта ҳужжат тайёрлайди ва шу тарзда ўзича “план”ни бажарган бўлади. Энди бу “шаблон” фаолиятининг бутун мамлакат бўйлаб қандай миқёсларгача етиб бориши мумкинлигини бир тасаввур қилинг. Ўзбекистонда бегуноҳ одамларни қамоққа ташлаб, “планни бажариш”га мўжалланган бундай “конвейер усул” 30 йилдан бери амал қиляпти.
Балки, бугунги Ўзбекистон раҳбари бу нарсалар ҳақда бир мулоҳаза қилиб кўриши керакдир?
МАҚСУД БЕКЖОН
08.02.2021
ҚУРЪОН УРГАН КОМСОМОЛ
Отам раҳматли “комсомол” сўзини айтганида унинг овозида доим чуқур бир нафрат сезилиб турар эди. Ҳатто коммунистларга нисбатан ҳам мен унда бу қадар чуқур бир нафратни сезмас эдим. Отамнинг ҳикоя қилишича, коммунистларнинг халқ ичидаги авангарди, жонбозлари комсомоллар эди. Отам ўзи салбий муносбатда бўлган бирон бир киши ҳақида бошкалар ундан бир фикр сўраса, у: “э, юрган бир комсомол” деган гапдан нари ўтмас эди. Унинг бундай нафратига сабаб бўлган воқеалардан бири ҳақида отам шундай ҳикоя қилади:
“Тўққиз ёшларда эдим(бу 1927 йилга тўғри келади М.Б), комсомоллар энг қутурган пайт эди, қулоқлар билан бирга диндорларга қарши ҳам жуда катта босқи, зулм ўтказилаётган эди. Бир куни қўшни қишлоқда шундай бир қўрқинчли воқеа юз берди. Комсомоллардан бири Қуръон ўқиб ўтирган қишлоқ мулласининг уйига бориб, ҳеч сабабсиз уни ҳақорат қила бошлайди ва мулланинг олдидаги китоб қўйиладаган тахтакачда саҳифалари очиқ ҳолда турган Қуръонни тепиб юборади. Одамларнинг айтишича, мулла ҳеч нарса демаган, ҳатто ўрнидан ҳам турмаган, фақат Куръон саҳифаларини териб олар экан, ўтирган жойидан комсомолга жуда қаттиқ ўқрайиб қараган. Комсомол эса, муллани хумордан чиққунича сўкиб, ўзининг уйига равона бўлган.Воқеага гувоҳ бўлган одамларнинг айтишича, орадан ўн дақиқача ўтиб, комсомол ўз уйи олдига етиб борганида бирдан унинг вужуди шиша бошлаган ва у уйига киришга ҳам улгурмай, ерга йиқилган ва оғриққа чидамай, додлаганича, тирноқлари билан ерни тирнаб, думалай бошлаган ва бир неча дақиқа ичида қорни ёрилиб ўлган. Мен ўша пайтда мактабда эдим, воқеани эшитиб, катталар комсомолнинг уйига югурганида биз мактаб болалари ҳам катталарнинг ортидан комсомолнинг уйига қараб югурдик: борсак, комсомол ўз уйининг остонасида ичак-чавоқлари атрофга сочилиб кетган ҳолда, қонига беланиб ўлиб ётган экан. “Қорни бомбадай портлади”, дейишди гувоҳ бўлган одамлар, астағфруллоҳ!”
МАКСУД БЕКЖОН
07.02.2021
СЮЖЕТ
(С точки зрения прозаика)
Сюжет исчезает. Потому, что исчезает Расстояние (расстояние во времени и в пространстве). Дорога человека сегодня укорочена до предела благодаря развитие транспортных средств, вследствие чего расстояние перестает быть весомой частью сюжета как прежде; степь сужена до мощностей мотора лайнера, где негде и некогда развернуться мысли.
Чтобы готовить или подогреть еду понадобится намного меньше времени чем прежде: микроволновые печи или другие современные устройства просто созданы для того, чтобы скоротать Расстояние между приготовлением и принятием пищи: исчезает целая церемония приготовления еды, которую мог бы сочно описать рассказчик.
Человек, который долго жил вдали от дома может увидеть своих родных и разговаривать с ними по смартфону и разогнать свою скуку и тоску, которые благотворно служили бы для создания хорошего рассказа при неодолимом Расстоянии между родными.
Исчезает и расстояние между полами: женщины норовят равняться на мужчин, а некоторые европейские страны даже намерены вводит в обиход слово “оно”, такой средний род – пол, который по их плану должен совершенно уничтожить Расстояние между мужским и женским полoм, а еще точнее, уничтожить сам Род человеческий.
Иногда кажется, что пандемия Ковид19 была создана кем-то именно для того, чтобы люди хранили это исчезающее Расстояние, чтобы сын Человека сумел выжить на этой планете.
МАКСУД БЕКЖАН
27.01.2021
СПОРТДА МИЛЛИЙ ШУУР
Бугун Ўзбекистонни дунё миқёсида энг кучли тарзда тамсил этаётган тоифа – ўзбек спортчилари, аниқроғи, бокс, кикбокс ва ММА жангчиларидир. Уларнинг, ҳеч муболағасиз айтиш мумкин-ки, миллий бирлик, миллий шуур, миллий ғурур ва давлатчилик тушунчасининг шаклланишида жуда катта роли бор.
Яқинда кикбокс бўйича Ўзбекистонда ўтказилган жанглардан бирида миллий шуур ҳақидаги мулоҳазаларимизга оид жуда таъсирли бир эпизодга гувоҳ бўлдим. Таниқли ўзбек ММА жангчиси Нурсултон Рўзибоев ўзининг Туркиялик рақиби билан курашар экан, ҳужумга ўтаётган пайтида бирдан кимдир, афтидан, Нурсултоннинг тренери бўлса керак, баланд овозда бақирди:”Қаттиқ урма!”. Ҳар доим “Қаттик ур, қаттиқроқ ур!” дейдиган ўзбек тренерининг ўз қардошига, турк қардошига кўрсатган бундай марҳамати, ҳақиқатан ҳам, таҳсинга лойиқ эди.
Бу ҳодиса ўтказилган анжуманда ҳукм сурган кайфият ҳақида менда жуда яхши, ижобий таассурот колдирди. Агар Нурсултоннинг тренери залдаги ва умуман, мамлакатдаги умум кайфиятнинг бир кўрсаткичи бўлса, умид қиламиз-ки, яқин бир неча йил ичида ўлкада ижобий ўзгаришлар ҳам бўлиб қолади.
МАҚСУД БЕКЖОН
25.01.2021
БЕГЛАР ОВУЛИДА
Туш каби мозийдан келар бир хитоб:
“Кеч ёқтилик!”,
“Келинг, келган яхшилик!”…
Буни англатолмас ҳеч қайси китоб,
Бу фақат Хоразмга махсус бахшилик.
“Соғмисиз? Дойимнинг ничик ёғдойи?”
“Тангри ёринг қолсин, биз соғмиз, шукр!
Дойинг ҳам тандорроқ бугун, ҳов дойи,
Жиянингиз келди, уллуси – Шукур!”
Бугун гужумлар йўқ, йўқ ҳовуз, солма,
Боғларнинг ўрнида етти ёт қавм.
Анов уй ўрнида бўларди олма,
Ҳов анов мўлдакнинг ўрнида қовун…
Беглар овулида қолмади беглик,
Аждодлар шарпаси кезар сарсари,
Қадлари пажмурда, бошлари эгик,
Аста кетиб борар йўқликка сари…
22.01.2021
МАҚСУД БЕКЖОН
ФАЗИЛАТНИНГ КЎРИНИШИ
Бу бир жуфт шиппак ҳар доим оёқ изидай, олдинма-кетин шаклда ётади эшик ўнгида. Ечилган шиппаклар одатда ёнма-ён туриши, уни кўрган кўзларга турғунлик, сокинлик туйғусини уқтириши лозим, аммо бу қоидалар ушбу шиппакларга, тўғрироғи, унинг соҳибасига оид эмас. Бу шиппаклар ҳолатига қараб, шиппаклар сохибасининг ҳатто бир лаҳза тўхташга ҳам вақти бўлмаганини, шиппакларини йўл-йўлакай ечганини кўриш мумкин. Шиппакларнинг бу тартибсиз ҳолати қусурнинг эмас, фазилатнинг кўриниши эди.
22.01.2021
ЁРИМНИНГ КУЛГУСИ
Кулгуси ўксук эди,
Бўйи етмас эди севинчга кулгусининг…
Ташлагим келар кулгуси пойига
Бир Сабаб –
Ки, етсин севинчга бўйи.
21.01.2021
МАҚСУД БЕКЖОН
МАНСУБИЯТ ХУСУСИДА
Ўзбекистон ҳукумати мустақилликка (бу мустақиллик давлат мустақиллигидан кўра, кўпроқ ҳукумат мустақиллиги эди) эришганидан сўнг келажак авлодни “муносиб” тарбиялаш ҳақида 30 йилдан бери тинимсиз гапирди. Аммо ҳукумат бу “муносиблик”, бу “мансубият” объекти ким ва ёки нима эканлиги ҳақида бирон бир изоҳ бермади. Мамлакатда бу давр ичида туғилиб, вояга етганлар бугун энг ози билан 30 ёшга кирди, ажабо, бу авлодга қараб, ҳукумат “муносиб авлод” тарбияси хакидаги ўз нутқларида кимга ва нимага муносибликни назарда тутганини аниқлаш мумкинми?
21.01.2021
ҲАМЖИҲАТЛИККА ХИЗМАТ ҚИЛГАН “ҲАРБИЙ ДЕМОКРАТИЯ”
Туркистон тарихида жамият ичида Эрон, Ҳиндистон, Араб давлатлари, Русия ва ёки Оврупо давлатларида асрлар бўйи кўзга ташланган кескин каста ва табақаланиш бўлмаган. Баъзи тарихчи олимлар жамиятдаги бу кўринишга турк халқлари ичида доим мавжуд бўлган “ҳарбий демократия” маҳсули деб ҳам ҳам қарашади.
Албатта, турк халқларига хос бўлган бундай либерал муҳитни давлатчилик тизимларининг етарлича тараққий этмагани билан боғлайдиганлар ҳам топилади. Аммо сўнгги 2500 йил ичида бутун Овро-Осиёда кўплаб давлатларни қуриб, бу ҳудудлардаги турли хил дин ва ирққа мансуб бўлган кўплаб халқларни собит бир қўл билан бошқариб келган Турк миллатини “давлатчилик” тажрибаси етмаганликда айблаш ақли ноқислик бўларди. Жамиятдаги либерализм – давлатчиликка тескари пропорционал эмас. Бюрократик тизим ва қурилмалардаги қолиплар мутлақо жамиятдаги шахслар ўртасида қолиплар пайдо бўлишини тақозо қилмайди.
Туркистонда ва умуман, Турк улуслари ҳукмрон бўлган ҳудудларда оддий фуқаро ўз қобилияти ва меҳнати орқали давлатдаги энг юксак мақомга эришиши мумкин бўлган. Ҳолбуки, бундай юксалиш жамиятдаги табақалар кескин белгиланган қадимги Оврупо, Эрон, Араб ўлкалари ва ёки Ҳиндистон каби давлатларда имконсиз бўлган. Албатта, Туркистонда феодал зулм, ҳокимиятнинг аҳолига қарши эзувчи солиқ ва ўлпонлари мавжуд эди, аммо бу кўринишлар “каста” ва табақа шаклини олиб, инсонларнинг маънавий қиёфаларида юқорида зикр этилган давлатлардаги сингари чуқур из қолдирмаган. Жaмиятда ҳар қандай косиб ва ёки деҳқонда ўз меҳнати, қобилияти ва ёки жасорати билан жамият поғонасидан юксалиш имконияти сақланиб қолган.
Қизиғи шунда-ки, Туркистон жамиятида “каста” ва табақа культини тадбиқ этишга энг сўнгги урунишлар Рус большевиклари тарафидан амалга оширилди. 20 аср бошларида дегани-деган бўлган бу каста номи “большевик” бўлган бўлса, кейинроқ уни “коммунист” деб атай бошлашди. Советлар пайтида коммунистларнинг “каста” ҳолига келгани шунда кўринар эди-ки, жамиятдаги бирон бир шахс коммунист бўлмай туриб, нафақат давлат поғоналаридан, балки, жамият иерархиясида ҳам (илм, маданият, санъат, адабиёт ва ҳакозо соҳаларда) юқорига кўтарилиши қийин эди.
Бир инсон илмий иш қилиши, фан номзоди ва ёки докторлик даражасига эришиши учун у мутлақо коммунист бўлиши лозим бўлган. Ёзувчи ҳам, агар у коммунист бўлмаса, давлат тарафидан ҳеч қандай тарзда рағбатлантирилмаган ва ёки мукофотланмаган. Давлат мансаблари, ҳарбий унвонлар ҳақида эса, гапириб ўтирмаса ҳам бўлади – коммунист бўлмаган киши бу минатақага якинлашолмас ҳам эди. Хуллас, “каста” фақат ирқий ва ёки диний заминга эмас, балки, сиёсий-идеологик заминга ҳам қурилиши мумкин экан.
Аммо тарихий нуқтаи назардан қараганда, Турк улус ва давлатларида на диний, на ирқий ва на идеологик бир каста бўлган. Турк давлатларида Давлатчилик устуни ўлароқ эълон қилинган дин (Тангри, кейинрок эса, ислом – Аллоҳ ) ва турк урф-одатлари ушбу давлат таркибидаги турли бошқа ирқ ва дин мансубларининг эътиқод ва дунёқарашлари учун мажбурий ҳисобланмаган. Бу хусусда Турк Ҳоқонлигидан(6-8 асрлар) қолган битикларда шундай дейилади: “Бировнинг бировдан устун жойи йўқдир. Оқ этнинг қорадан, қоранинг қизилдан ва қизилнинг сариқдан фарки йўқдир”.
Туркистонда қурилган империялар ва Анадолида турк қавми қурган энг катта ва узун умр кўрган Усмонли империясида ҳам асрлар бўйи бутун миллат ва динлар ҳеч қандай диний, миллий ва ирқий тазйиқларга учрамай, империя қурувчиси бўлган турк миллати билан бирга тенг яшаганлар. Бу минтақадаги бутун ички ва ташқи урушлар фақат ҳокимият учун олиб борилган урушлар бўлган – улар бир диний, ирқий ва ёки миллий мазмун касб этмаган.
Ҳатто Хива хонининг Эронга қилган талончилик юришлари ҳам, бу юришлар хонлар тарафидан халқ кўзини шамғалат қилиш учун қанчалик “жиҳод”, “ғазовот” деб аталган бўлса ҳам, улар қул савдоси учун қилинган юришлардан бошқа нарса эмас эди.
15 аср ўртларида Испаниядаги яҳудийлар мажбурий равишда ўз динидан воз кечтирилиб, насронийликка ўтишга зўрлана бошлаганида яҳудийларнинг катта қисми Усмонли империясидан паноҳ ва нажот топди ва бу ерда ҳеч ким уларнинг дини ва урф-одатларига аралашмади, уларга маҳаллий аҳолига қандай муомала қилинган бўлса, шундай муомала қилинди.
Айни воқеалар туфайли яҳудийларнинг Португалия ва ёки бошқа Оврупо давлатларига қочган қисми эса, яна ўша Испаниядаги каби зулм ва тазйиқлар остида қолди: яҳудийларнинг кўплари ё ўлдирилди, ё сургун қилинди, ё ўз динидан воз кечиб, насронийликка ўтиш мажбуриятида қолди.
МАҚСУД БЕКЖОН
18.01.2021
МУҲОЖИРНИНГ КЎКСИДАГИ САНДИҚ
Кўксингнинг бурчагида бир сандиқ бор, у сандиқда Ватан соғинчи ухлайди. Бу сандиқни очишдан сақланасан худди юнон мифологиясидаги офат келтирувчи Пандора қутисини очишдан сақлангандай.
Ўтган асрнинг 70 йилларидаги кунлардан бирида раҳматли отам ўзбек классик мусиқасини тинглар экан, бирдан аксириб юборди ва:”Ана, шамолладим, бунга мана шу қўшиқ сабаб бўлди”, дея хитоб килди. Мен отам нимани назарда тутаётганини тахминан фаҳмлаган бўлсам ҳам, ҳар эҳтимолга қарши:”Музикадан кандай шамоллаш мумкин?” деб сўрадим. “Яхши музика одам руҳини ва вужудини бўшаштиради ва у ҳар қандай ташқи таъсир олдида ҳимоясиз қолади, шундай пайтда одам тез шамоллайди”, деб жавоб берди отам. Бу жавоб отамнинг шамоллашига доир мен қурган тахминни тасдиқлади.
Ҳарбий хизматда, Германиянинг Наумбург шаҳрида биз қиш ойида, ҳатто қор ёғаётган пайтда ҳам белгача яланғоч бўлиб, “марш-бросок” югуришига чиқардик. Ташқарида кийимсиз ҳолда тўнгмаган вужудим казармага келиб, гимнастеркани кийганимдан сўнг бирдан тўнга бошлар эди. Бу тўнгиш – вужуднинг у яланғоч пайтида фаол бўлган ўз-ўзини ҳимоя қилиш инстинктини кўйлак кийилгач, тўхататиб, ҳимоя функциясини энди кўйлакка топширган ондан бошланар эди. Яъний, гап яна ўша отам назарда тутган “бўшашиш” ҳақида кетаяпти.
Шу ўринда ўзимнинг 1980 йиллар бошида ёзган:
“”Кўчага чиқаркан,
Тавқи лаънат каби олиб юрманг қалбни ўзингиз билан”,
деган шеърий сатрларим эсимга тушади.
Муҳожирлар, кун келиб, ўз кўксидаги гизли сандиқни ҳеч қандай тараддудсиз очишни хаёл қилади. Аммо орзу қилмайди. Зеро, Орзу ҳам, юқорида айтганимиздек, таҳликалидир.
МАҚСУД БЕКЖОН
16.01.2021
РАҲМДИЛЛИК

Рахматли отам Мадамин Бег Иккинчи Жаҳон Уруши пайтида ўзида немис аскарларига қарши бир нафрат бўлмагани ҳақида гапирар эди. Уруш бошланган илк ойлардан бошлаб, кўнгилли сифатида урушга юборишларини сўраб, ҳарбий комиссариатга тинимсиз ариза ёзган отамдан бундай эътирофни эшитиш ғалати туюлар эди. Албатта, отамда немисларга нафрат бўлмагани сабабини бобомиз Бегжон Бегни сургун қилиб, сўнгра қатл этган Советларга қарши отамда бўлган нафрат билан ҳам изоҳлаш мумкин. Совет ишчи ва деҳқонлар ҳукумати раҳматли отамни “қулоқ боласи” бўлгани учун то 1942 йилгача урушга чақирмаган, фақат 1942 йилга келиб, фронтдаги вазият жуда оғирлашгани туфайлигина отам сингари “буржуазия” вакиллари ҳам урушга чақирила бошлаган.
“Қулоқ”ларни йўқ қилишда ғайрат кўрсатган баъзи “активист”лар урушга бормаслик учун ўз кўзига нос сепиб кўр бўлаётган ва ёки бошқа тан аъзосига зарар бериб, инвалидлик олаётган бир пайтда ушбу “ишчи-деҳқон” ҳокимияти тамсилчилари тарафидан “қулоқ боласи” сифатида мулки, уй-жойи, ерлари мусодара қилинган ва отаси шу ҳокимият тарафидан қатл этилган отамнинг ушбу ҳокимият учун урушга бундай талпингани, аслида, жуда нодир ҳодиса бўлган.
“Мен урушга байрамга кетаётгандай севинч билан кетганман, илк даъфа фронт линиясига яқин қолганиимизда кеча коронғилигини ёритиб учаётган “катюша” ракеталари кўзимга шу қадар гўзал кўринган эди-ки, канийди, тезроқ ўша жойга етиб борсам, деб юрагим ҳаприқиб кетганди”, – дея хотирлайди раҳматли отам. Аммо отам бу гўзал “катюша” ракеталари ёнига боришга улгурмган, чунки, манзилга йўл ўрмон орқали ўтгани туфайли отам таркибида бўлган батальон ўрмонга кириб, унинг ичида 10 дақиқа юрар-юрмас, бомба ёмғири остида қолган ва бомбалардан бири отамнинг ёнига тушиб, у учиб кетган ва ҳушидан кетган.
“Кўзимни очганимда, кун ёришган, ўзим эса, ўликларнинг устида ётганимни кўрдим, тепамдаги дарахтда эса, рота командиримиз осилиб ётар ва батальоннинг омон қолган қисми эса, аллақачон бу ерни тарк этган эди”, – деб хотирлайди отам. “Мени хайратга солган нарса,- деб хотирасини давом эттиради отам,- немислар кандай килиб, ўрмонда кетаётган батальонни кўриб, уни ўққа тутди? Кейин маълум бўлишича, командирнинг гапига кўра, немис “миномет наводчик”и совет аскарларини улар ўрмонга киришидан олдин кўрган ва уларнинг қанчалик тезликда ҳаракат этаётганини ҳисоб-китоб қилиб, бу тезликни харитадаги йўл йўналиши билан боғлаган ва 10 дақиқа ичида батальон қаерга етиб келиши мумкинлигини тахмин қилган ва шу тахминий нуқтага немис минометчилари ўт очган”.. Хуллас, отам тирик қолган бир неча сафдошлари билан бирга ўз батальони ва ҳарбий қисми изидан етиб бориш учун 2 кун вақт сарфлаган.
Уруш ҳақида отам сўзлаб берган уруш эпизодларидан менга энг кўп таъсир қилгани – унинг ўзи юзма-юз келиб қолган немис аскарига қарши ҳеч бир нафрат туймагани ва аввалига, то немиснинг ўзи таҳдид қилиб, ўлдирилишига сабаб бермагунига қадар раҳм қилиб, уни ўлдирмагани ҳақдаги воқеа бўлди.
Отам бу эпизод ҳақда шундай ҳикоя қилади:
“Хужум пайтида шу қадар қалин бомбардимон остида қолдик-ки, атрофни қалин тутун қоплаб, ҳужум линиясини йўқотганча кўр-кўрона буғдойзор ўртасида олдинга кетаётган пайтимда бирдан қаршимда папирос чекиб ўтирган немис аскарига дуч келиб қолдим. Унга милтиқни тўғрилагандим, у қўлини кўтариб, “мени отма”, дегандай ишоралар қила бошлади, ҳолбуки, тиззасида автомати бор эди. Немис ўзим каби 23-24 ёшлардаги ёш бир йигит эди, раҳмим келди, отмадим. У менинг отиш ниятим йўқлигини кўриб, севиниб кетди ва менга миннатдорчилик сифатида ўз тамакисидан узатди, аммо мен унинг тамакисини олмадим, немиснинг қаршисига ўтириб, ёнимдан ўз тамаки халтачамни чиқардим-да, газета қоғозига тамакини ўраб, чека бошладим. Немис имо-ишоралар билан қўлтиқ чўнтагидан икки-учта расм чиқариб, менга кўрсатди, афтидан, ота ва онасининг расмлари эди. Сўзсиз, имо-ишорадан иборат суҳбатимиз то ўраган папиросимни чекиб бўлганимча давом этди ва сўнгра мен жуда эҳтиёткорлик билан ўрнимдан қўзғалдим ва немисга “мен кетдим” дея ишора қилароқ, ундан қўрқмаганимни кўрсатиш учун орқамга тисарилмай, унга орқа ўгириб, бемалол кета бошладим, аммо икки қулогим орқада – милтиғимни ҳар лаҳзада ишга солишга тайёр ҳолда борар эдим. Шунда бирдан, худди хавотирланганимдек, орқадан автомат затворининг шарақлаб тортилгани эшитилди ва мен шартта ўгирилиб, уни отиб ташладим, гуноҳи бўйнида кетди…”
Отам оддий немис аскарларига ўзида нафрат бўлмагани ҳақда гапирар экан, айни пайтда немис генералларидан жуда нафратланганини ҳам гапирар эди. “Лагердаги асирга тушган немис генералларини “прогулка”га чиқарганимизда улар бизга шу қадар нафрат билан ўқрайиб қарар эдилар-ки, уларга “ўқрайма” дея ёқасидан ушлаб, оркасига тепишга тўғри келарди, аммо шунга қарамай, очликдан оёғида зўрға турганига карамай, гандираклаб кетаркан, яна ўқрайиб кетишини канда қилмас эдилар улар. Аммо оддий немис аскарларини мен ҳеч қачон урмаганман, чунки, сен қандай бўлсанг, у ҳам шундай оддий бир одам деб ҳисоблар эдим ва улар ҳеч қачон генераллари каби бизга ўқрайиб карамас эдилар”.
Рахматли отам 1942 йилда урушга кетиб, 1946 йилда урушдан кайтди, афтидан, Совет ҳукумати унинг урушга бир йил кеч кетганини шундай тарзда “компенсация” қилди. Тўғри, 1943 йилда у қўлидан яраланиб, бир ойлик “отпуска” билан Хоразмга келди ва бир ойдан сўнг яна маршал Рокоссовский армиясида урушни давом этдирди. Аммо орадан бир йил ўтиб, оёғига бомба осколкаси тегиб, у яна яраланди ва 2 ой госпиталда қолди.
(Раҳматли отам ҳаётининг шу жойига доир ўзи сўзлаб берган кичик бир ҳодисани қўшиб ўтишни лозим топдим. Отам урушда яраланиб, Амударё пароми орқали Хоразмга бир ойлик “отпуска”га келаётганида бобомиз Бегжон Бегнинг фожеали қисмати билан боғлиқ бир “эътироф”га шоҳид бўлган. Отам бу ҳақда шундай ҳикоя қилади:”Паромда кекса бир одам билан гаплашиб колдим, исми Матназар экан, у менинг исми-шарифимни, уруғимни суриштириб, бирдан авзойи ўзгарди ва:”Отанг Бегжон Бегни НКВДга мен тутиб берганман, мени кечир, ҳозир қилган ишимдан жуда пушаймонман”, деди. Билдим-ки, бу одам Бухородаги НКВДнинг “вольное поселение” шаклидаги қамоғидан Хоразмга қочиб келиб, кейин бу ердан Тошоузга кетиб қолган отам Бегжон Бегни яна НКВДга тутиб берган “Жаллод” лакабли Матназар экан” . (Изоҳ: Бу воқеалар ҳақда кейинроқ батафсилроқ ёзиш ниятим бор. М.Б).
1945 йилда отам Польшанинг Краков шаҳри комендатурасида хизмат қилди, у оддий аскар бўлганига ва унда ҳеч қандай ҳарбий унвон бўлмаганига қарамай, уни комендатурадаги Оператив бўлим командири қилиб тайинлашди. “Устидан маҳаллий аҳоли тарафидан шикоят ёзилган ва ёки ароқкўрлик билан қўлга тушган совет офицерлари биздан жуда қўрқар, қошимизда ёш боладай бўлиб қоларди”, деб хотирлайди отам. Польша ресторанида совет офицери қандай қилиб, у ердаги аҳолига қарши безорилик қилгани ва унинг отам бошқарган бўлимга қарши қурол ишлатиб, қандай қўлга олингани сингари воқеаларни ҳикоя қилиб берар экан, айни пайтда “яхшиям, биз Краковда қолдик, Берлингача бормадик, эшитишимизга караганда Берлинда жуда ёмон нарсалар бўлган, совет аскарлари немисларнинг ёш болалари ва гўдакларини ҳам дарёга отиб юбораверишган”, дер эди. Отамнинг айтишича, Берлин олинганидан сўнг Сталин 3 кун давомида аскарларга немислардан ўч олишлари учун тўла эркинлик бериб қўйган ва фақат уч кундан сўнг совет аскарлари тарафидан содир этилган ҳар қандай конунбузарлик учун отув қарори жорий қилган.
Хуллас, уруш пайтида кузатилган бундай воқеалар фонида бир-бирига душман бўлган икки тараф оддий аскарларининг бир-бирига карши шахсий адоват туймагани – у қадар ғайри-оддий ҳодиса бўлиб кўринмаса керак, деб ўйлайман.
МАҚСУД БЕКЖОН
13.01.2021
УМР
“Бундан 50 йил олдин…”, – дейсан-у, бирдан жим бўласан, ичингдан истеҳзоли бир кулгу келади, чунки, тўсатдан кўз олдингда гавдаланган ЯРИМ АСРЛИК МУДДАТ қошида ўша пайтда юз берган ва ЯРИМ АСРДАН бери эсингда сақлаб келганинг ва ҳозир гапириб беришга шайланганинг у воқеани бирдан унутасан – сўзлар мазмунсиз кўринади.
13.01.2021
ЁМҒИР ШИВИРИ
ЁМҒИР ШИВИРИ
“Бу бир Илтифот,
Муҳаббат эмас”, –
Шивирлар Ёмғир…
“Менинг шивиримдан ҳам излама бир нарса,-
шивирлар яна Ёмғир,-
Шивир – туйғу эмас,
Табиатимдир”.
05.01.2021
ШЕПОТ ДОЖДЯ
“Это вежливость, а не любовь, –
Шепчет мне дождь…
“И не принимай так близко к сердцу мой шепот, –
шепчет дождь еще тише,-
Шепот мой – не чувство,
А Натура моя…”
05.01.2021
АНЪАНА ВА ЗАМОНАВИЙЛИК МУВОЗАНАТИ
Бу қанчалик парадоксал эшитилмасин, аммо фикр оригиналлиги доим чуқур анъанавийлик устига қурилгандир. Яна ҳам аниқроғи, фикрдаги оригиналлик мустаҳкам Анъана билан Замонавийлик тўқнашган жойда туғилади. Бу қарама-қаршилик, бу тўқнашув бўлмаган жойда фикр ҳам учқунсиз ва ёлқинсиздир. Шу маънода Анъанавийликни “қолоқлик”, “консерватизм”, “даққиюнуслик” ва яна алланималар деб номлаётганлар қаттиқ янглишадилар. Ушбу фикрнинг ҳаммага тушунарли бўлган, содда ўрнакларидан бирини биз Турк рекламаларида кўзга ташланадиган жозибада кўришимиз мумкин. Овруподаги “ўлик” рекламалар билан солиштирганда, Туркияда тайёрланган рекламаларнинг кўпчилигини ҳеч иккиланмай, “санъат асари”, деб аташимиз мумкин.
Анъананинг аҳамияти Замонавийликка пропорционал равишда ўсади ва агар бу пропорция йўқ бўлса, шу ерда фикрий ва руҳий Таназзул бошланади. Бундай Таназзул мисолини биз пропорцияни Замонавийлик ҳисобига бой берган Ғарб дунёсининг бугунги руҳий аҳволи орқали аниқ кўришимиз мумкин. Худди шундай диспропорция Анъанага “муккасидан кетган” ҳолда Замонавийликкка душманча қараган Осиё ва Африка мамлакатларида ҳам тантана қилмоқда. Ер куррасининг бу минтақалардаги аҳволни бир хил деса, бўлади: фарқ фақат ташқи кўринишдадир.
Бугун дунёда Анъана ва Замонавийлик Пропорциясига эришиш учун қаттиқ ҳаракат қилаётган озчилик давлатлардан бири – Туркиядир. Асрлар бўйи Осиё, Африка ва Оврупо минтақаси руҳини ўзида мужассам қилган бугунги Туркия ўзининг бугун юритаётган сиёсати ва кайфи ҳоли билан, ҳеч шубҳасиз, Усмонли Империясидаги кенгликни (бағри кенглик, нуқтаи назар кенглиги, минтақадаги ва дунёдаги таъсир доираси кенглиги ва ҳакозо) намоён қилмоқда, дейиш мумкин.
МАҚСУД БЕКЖОН
01.01.2021
ИСТЕЪДОДНИНГ БАДАЛИ
Бугун Ўзбекистон Халқ ҳаракати саҳифасида бир ёш шоирнинг президент Мирзиёевга йўллаган мурожаатига кўзим тушиб колди. Очиғи, Мурожаат мазмуни мени ҳайратлантирди. Мурожаат муаллифи президент атрофини буқаламун, лаганбардор ёзувчилар ўраб олганини ва президент бу лаганбардорларга тинимсиз мукофотлар бераётганидан нолийди. Илгари Ислом Каримовга мадҳия ўқиб, ҳозир унинг орқасидан лой чаплаётган буқаламунлар эртага сизнинг ортингиздан ҳам лой чаплашади, деган мазмунда ёзғиради мурожаат муаллифи. Ёш шоир ўз мурожаати давомида ушбу буқаламун ва маддоҳларга муқобил, альтернатив ўлароқ, ёш ижодкорлар номзодини кўрсатар экан, шундай дейди:
“Муҳтарам Президент! Вақти келиб буларга ўхшаш ялоқхўрлар сизнинг устингиздан ҳам мағзава тўкиши турган гап! Шуҳба йўқки, бу аччиқ ҳақиқатни ўзингиз ҳам билиб турибсиз! Лекин сотқинлар, ялоқхўрлар галасига кундан-кун марҳамат кўрсатиб, мукофоту амаллар билан сийлашингиз кишини ажаблантиради. Айниқса, “паст”да бу ҳолни кўриб-билиб турган зиёлиларнинг, ёш ижодкорларнинг ҳафсаласи пир бўлмоқда. Ўсиб келаётган ёшлар шундай иккиюзламачи, маддоҳ, хоин бўлсак, мансаб-амал, мукофот-унвон олар эканмиз, деган хаёлга бориши турган гап. Ростдан ҳам улуғ мақсадларни кўзлаган Президент бундай шармандали ҳолга йўл қўймаслиги керак!”
Бу ёш укамиз агар мақсад “мансаб-амал, мукофот-унвон” олиш бўлса, бунинг ягона йўли – президент атрофига йиғилиб, букаламун, иккиюзламачи, маддоҳ ва сотқин бўлиш эканлигини билмайдиган кўринади. Мабодо, ўсиб келаётган ёш ёзувчилар ҳақиқатан хам: “шундай иккиюзламачи, маддоҳ, хоин бўлсак, мансаб-амал, мукофот-унвон олар эканмиз, деган хаёлга” бораётган бўлса, мутлақо тўғри ўйлаётган бўладилар, чунки, ҳокимиятдан мукофот ва мансаб олишнинг бошқача йўли ҳали ўйлаб топилмаган инсоният тарихида.
Истеъдодли ёзувчи доим ҳокимиятдан узоқ туради, бу – ўз истеъдоди учун ёзувчи тўлаши лозим бўлган бир Бадалдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
22.12.2020
ПСЕВДОМИР
Псевдомир, псевдообщества, псевдосодружества пожирает каждый день огромное количества нервов, времени и духовную энергию у людей. Там нет правил поведения, нет ответственности и, самое скверное, нет физического присутствия общающихся – то есть, отсутствует та вещь, которая всегда имелa огромное значение при общении людей друг с другом.
Между положением личности, который разговаривает с реальным собеседником с глазу на глаз и имитацией человека в виде фотографии или картинки, который разговаривает с такой же фотографией или картинкой, лежит огромная пропасть. Человек, разговаривающий с реальным собеседником, который сидит на расстоянии протянутой руки от него не может позволить себе проявить развязность в отношении своего “визави” как он это делает часто в псевдопространстве: так как живой взгляд собеседника и тем более его реальная рука, находящаяся совсем рядом, имеет огромное воспитательное значение для хамоватого быдла.
В псевдопространстве отсутствует Духовное Усилие, что способствует полной деградации попавших туда мелочных душ: но никому до этого нет дело и души эти с удовольствием проявляя там свои мимолетные органические рефлексы чувствуют себя вполне счастливыми и удовлетворенными или же удрученными и забитыми в зависимости от ситуации в виртуальном котле.
Но в то же самое время порой там встречаются и личности, для которых то место является одной из платформ, где они видят возможность преподнести свои мысли к тем редким думающим людям, которые забредут иногда туда. Их совсем не смущает то обстоятельство, что их тихий голос часто исчезает в птичьем гаме постоянных обитателей Безграничного – во всех смыслах этого слова – псевдоМира. Напротив, такое положение вещей еще больше убеждает их в правоте своих мыслей, так как им вовсе не льстило бы одобрения или восхваления быдла.
В целом, сегодня Виртуальный мир стал в своего рода претворением в жизнь (опять-таки, виртуальной!) мечту пролетариата об обетованной земле, лозунг которого когда-то, сто лет тому назад прозвучал так:”Кто был никем, тот станет всем!”. Следовательно, в основном именно потомки тех мечтателей и чувствуют себя наиболее вольготно в этом обетованном рае пролетариата.
МАКСУД БЕКЖАН
21.12.2020
КЎЧМАНЧИ ЎТРОҚЛИК ҲАҚИДА
Инқилоблар табиати ҳақида ўйлайман. Туркистон халқлари ичида қирғизларнинг ўз юртида инқилоб қилиш уқувидан ҳайратланаман. Қиргизларда, ўзбек халқи тили билан айтганда: “қачон қарасанг – бир инқилоб”… Албатта, бу инқилобларнинг натижаси ҳақдаги мулоҳазалар – бошқа мавзу. Ҳар ҳолда, Қирғизистонда Ўзбекистондаги сингари зулм йўқлигини ҳамма билади.
Ўзбекистон билан Қирғизистоннинг ўхшаш томони – бу мамлакатлардаги коррупция ва кланчиликдир. Аммо давлатчиликдаги бундай қусурларнинг табиати ҳам бу икки давлатда бир-биридан фарқ қилади. Қирғизистондаги бу салбий жиҳатлар Ўзбекистондаги сингари халқ тарафидан сакрал (илоҳий), яъний, “муқаддас” давлатчиликнинг бир хусусияти ва ажралмас бир жиҳати сифатида қабул қилинмайди. Ва шунга яраша халқ вакиллари бундай қусурлар хакда очик ва чапанича гапириб, айбдорларни танқид қилади. Бу масалада юртимизда ҳукм сураётган вазият эса, ҳаммага маълум.
Қирғиз халқидаги бундай инкилобий кайфият қирғизларнинг идеал бир давлат қандай бўлиши кераклигини яхши билганлигидан эмас, балки, аксинча, асрлар бўйи кўчманчи сифатида яшаб, ўз озодлигини ҳар нарсадан устун қўйган бир халқнинг, моҳиятан инсон озодлигини чекловчи бир қурилма бўлган Давлатга қарши кўрсатган скептицизмидан, ишончсизлигидан қайноқланаётганини кўриш мумкин. Ҳар икки-уч йилда бу ўлкада амалга оширилаётган инқилобларнинг маънавий ва психологик илдизини ҳам шу ердан излаш керак. Худди шундай енгиллик ва сафарбарликни Қирғизистон парламентида давлат қонунларинининг қабул қилиниши ва ўзгартирилиши жараёнида ҳам кўришимиз мумкин.
Албатта, бундай мушоҳадалардан кейин:”демак, давлатни яхши бошқариш учун халқ ўз тарихи, анъаналари ва табиатига кўра кўчманчи бўлиш керак”, деган парадоксал хулосага келиш хам тўғри бўлмайди. Чунки, давлатчилик фақат режимларнинг ҳалойиқ тарафидан тез-тез ўзгартирилиб туриши ва ёки парламентдаги қонунларнинг тез сураъатда қабул қилинишидангина иборат эмас. Давлатчилик – бундай инқилобий суръатда кабул қилинган қонунларнинг ижроси ва инқилобдан кейинги стабиллик ва мамлакат ривожланишини ҳам назарда тутиши керак. Шу нуктаи назардан караганда Қирғизистонда инкилоблар амалга оширилган пайтда кўзга ташланган тезкорлик ва силлиқликни инқилобдан кейинги даврда ҳам кўриш қийин. Ўзбекистонда эса, на униси, на буниси бор.
Хуллас, биз ўзбекларда озгина саҳройилик, кўчманчилик руҳи етишмайди, деса бўлади. Халкимиздаги салбий маънодаги “ўтроқлик” руҳи ҳатто бугунги кунда, ўн миллионлаб ўзбекларнинг бутун дунё бўйлаб саргардон тарзда кўчманчилик қилиб юрган пайтида ҳам ҳеч ўзгармади, дейиш мумкин. Руҳимиз қандай “ўтроқ” бўлса, шундайлигича қолди. Гўё биз, бошқа халқлардан фарқли ўлароқ, миллион йил умр кўрадигандай. Гўё бизнинг ҳеч шошадиган жойимиз йўқдай…
Албатта, биз ўз ҳаракатсизлигимизни, сустлигимзни “илдизимиз”нинг (давлатчилик, анъаналар, урф-одатлар, диний тарбия ва ҳакозоларга узанган илдизлар) жуда чуқурлиги билан оқлашга ҳаракат килишимиз мумкин, аммо кўз ўнгимиздаги манзара асло буни тасдиқламаяпти. Халқ ўлароқ бизнинг илдизимиз анъана, урф-одатларимиз, миллий ўзлигимизга, динимизга эмас, балки, ўз нафсимизга, маишатимизга, шахсий манфаатларимизга маҳкам, қаттиқ, чигал қилиб боғлангандир. Бундай “илдиз”лар билан, албатта, ўриндан қўзғалиш осон эмас, ҳатто қўзғалинганда ҳам, бундан бир xайр чиқмаслиги аниқ…
Аммо бутун бу пессимистик ўйларга қарамай, мен халқимизнинг яна ўз қаддини ва ғурурини тиклаб, дунё халқлари қаторидан ўзининг, шонли тарихимизда бўлгани сингари, муносиб ўрнини олишига шубҳа қилмайман. Бу халқ, бу минтақа асрлар бўйи инсоният тарихида буюк ўрин тутган ва унинг шундай ўрин тутганида илоҳий бир мазмун борлигига мен чуқур ишонаман.
МАҚСУД БЕКЖОН
18.12.2020
ВЕЧНОЕ ВОЗВРАЩЕНИЕ
(Сон странника)
Здесь каждый холм и каждая тропинка знакома; каждое селение, каждая поляна или долина и каждый пустырь уже пройден мною много и много раз. Но несмотря на это каждый раз я снова должен пройти это пространство наугад, с ментальной ощупью: с таким же постоянным и утомительным сомнением, как и в первый раз. Это самый изнуряющий и длинный сон которого я вижу в течении всей моей зрелой жизни и которого никогда еще логично не довел я до конца, то есть, не дошел до Назначенного Пункта. Этот вечный маршрут, вечно незнакомый и одновременно вечно знакомый, вечно предсказуемый и вечно неизвестный и непостижимый маршрут утомлял меня каждый сотый раз как в первый раз. Процесс этот напоминал труд Сизифа.
Всякий раз, когда я хотел восстановить в памяти то, как я оказался здесь – в незнакомом мне месте, мне не удавалось сделать это, точно так же, как и выяснить, куда же я держал путь каждый раз с таким обреченным упорством и постоянством. Я примерно знал, где что находится: например, знал, что за тем холмом есть маленький городок со станцией метрополитена, с помощью которого я мог бы облегчить мой утомительный и скучный путь, но я не пользовался этой возможностью, так как не был уверен в том, что найду эту станцию. Потому, что я знал коварства этого маршрута, знал, что мое движение к этой станции обрастет непреодолимыми препятствиями и, в конечном итоге, я еще больше отдалюсь от моей цели.
Вдобавок, проблема еще была в том, что я не знал где конкретно находится цель, хотя и знал – в каком направлении она лежит. Продвигаясь к ней, я старался коротать дорогу пересекая непроходимые, на первый взгляд, местности, как то: речки, кустарники или крутые возвышенности. Но чем больше заботился я о сокращении расстоянии, тем длиннее и безнадежнее становилось оно.
Иногда мне казалось, что я двигаюсь по кругу: я возвращался периодически почти на то же самое место, которого я покинул некоторое время назад. И тогда, видимо для того, чтобы я праведно не возмущался этим обстоятельством, местность, куда я вернулся только что, немного изменяла свой вид: теперь она чуть-чуть отличалась от прежнего своего состояние, когда я покинул ее. Лишний куст или прежде незамеченный мною бугор, предупреждали и предотвращали мое предполагаемое возмущение. То есть, местность хитрила и лицемерила со мной. И я тоже поддакивал этому обману, прикидываясь поверившим этим хитростям: держал себя как человек, который преодолел уже какое-то расстояние и исполнил свой долг перед собой. Таким способом я хотел усыпить бдительность этой местности, чтобы потом внезапно и неожиданно для нее пройти достаточное расстояние и благополучно покинуть этот заколдованный круг.
А моя Цель не выдавала себя и не вызывала меня к себе издали, она была неодушевленной и равнодушной к моим стремлениям. Это я одушевлял ее в моем сознании своим стремлением к ней и придавал ей то значение, которого, по всей вероятности, она и не замечала в себе.
Иногда мне встречались глинобитные, маленькие дома, преграждающие мою путь и тогда я старался пройти через огороды этих домов, по протоптанным по их середине тропинкам, стараясь быть никем не замеченным. Иногда же я, напротив, сам старался встретить кого-нибудь, чтобы спросить у него дорогу к моей цели, но еще никогда мне не удавалось осуществить это, так как все те, которых я встречал на пути оказались недостаточно поблизости, чтобы я смог спросить у них об этом: они, показываясь издали, исчезали в тот же миг как привидения, когда я старался приблизиться к ним с моими вопросами.
Иногда мне казалось, что я не вижу цель, которая стоит прямо передо мной только потому, что я не ищу ее здесь, то есть, не ожидаю увидеть ее здесь. Логика моей мысли загораживала логику реальности – мое Воззрение заслоняло мой Взор. В такие минуты я впадал в сомнение: существует ли в реальности Цель, если ты умудряешься не увидеть ее даже стоящей перед тобой?
Так или иначе я знал, что Цель существует где-то и корни этой Цели лежат в тебе самом. Только держа за этот корень можно будет однажды добраться до нее. Из этого умозаключение я мог бы сделать вывод: следующий мой сон не оставит место к таким сомнениям и он, как достигший свое логическое завершение, будет окончательным.
МАКСУД БЕКЖАН
13.12.2020
БИР ҒАЛИЗ НИСБА ҲАҚИДА
Ўзбеклар сўнгги 150 йил ичида Туркистон тарихини, ўз аждодлари тарихини фақат рус олимлари талқини ва таржималари орқали ўргандилар. Ва табиий-ки, колонистларнинг талқин ва таржималари ўша пайтда Туркистонда олиб борилган колониал сиёсатга мослаштирилган эди. Хусусан, тарихий манбалар таржималарини онгли равишда бузиш ва ёки уларга ўзгартиришлар киритиш, матнларни қолдириб таржима килишлар, тарихий факт ва ёки атамаларни янглиш талқин қилишлар олиб борилаётган колониал сиёсат нуқтаи назаридан нормал ҳисобланган. Шу маънода келажакдаги ўзбек тарихчи олимларимизни ўлкамизда ва дунё кутубхоналарида мислсиз кенг фаолият майдонлари ва очилмаган қўриқлар кутмоқда, дейишимиз мумкин.
Шундай фикрлар тўлқинида мен ҳам тарихимизга оид юқорида зикр этилган сифатдаги тарихий талқинлардан бири ҳақда ўз мулоҳазалримни айтишни лозим деб топдим. Мушоҳадалрим – ҳаммага маълум ва машҳур “Курагон” ва ёки яна бошка муаллифлар талаффузи билан айтганда “Гургон”лақабига оиддир.
Аслида, Амир Темур ҳазратлари номига қўшиб айтиш удум бўлган бу номни кўпчилик томонидан қабул қилинган ҳозирги мавжуд ҳолида исм эмас, лақаб деб аташ мантиқлироқ кўринади, менимча. Олимлар, асосан, рус олимлари, бу лақабни ҳозирги монгол тилидаги “хургэн” (яъний, ўзбекчадаги “куёв”) сўзи билан изоҳлайдилар. Яъний, илмий матнларда Амир Темур чингизийлар авлодидан бўлган Қозонхоннинг қизи Сарой Мулк хоним(Биби хоним)га уйланганидан сўнг Темурга бу лақаб (уни “нисба” деб атасак ҳам бўлади) берилгани ҳақда ва бу лақаб ёки нисбанинг сиёсий аҳамияти ҳақда айтилади.Амир Темурнинг бу лақабига оид илмий ишларда келтирилаётган талқинларда баъзи мантиққа уймаган жиҳатлар бор-ки, бу жиқатларни қисқача қуйидагидай шаклда ифода этиш мумкин:
1.Агар чингизийлардан бўлмаганларнинг хонлик қилиши ноқонуний ҳисобланган бўлса, хон бўлиш ҳуқуқини қозониш учун чингизий аёлга уйланган Темур “куёв” деган номдан бошқа қандай сиёсий рутба ёки титул қозонди?
2.Темур уйланганидан олдин “Амир” эди, “куёв” бўлганидан сўнг ҳам “Амир”лигича қолди. У холда, “Гурган” лақабининг қандай ахaмияти бор-ки, бу ҳақда алоҳида таъкидланади илмий ишларда?
3.Қолаверса, Темурнинг набираси, Самарқанд ҳукмдори Мирзо Улуғбек хам “Гурган” нисбасини ташиган, хўш, Улуғбек қайси “мўғул” хонининг куёви эди-ки, бундай лақабни олган?
4.Бундан ташқари, бугунги халқаро илмий-маърифий савия шу даражага етди-ки, ҳозирги пайтда камдан-кам ақли расо киши Чингизхон тарихини ҳозирги Мўғулистон ҳудудида “монгол” номи остида яшаётган бутпараст халқ билан боғлайди.
Бугун вужудга келган шундай зеҳний муҳит шоҳидлари ўлароқ, биз хам Темурга берилган “гурган” лақабини бугун Монголияда қўлланилаётган “хургэн”(“куёв”) билан боғлашда бир мантиқ йўқ. дея иддао қилишда унча тараддуд ҳис этмаймиз.
Темурнинг “Гурган” нисбасини олишининг олимлар таъкидлаётган тарихий аҳамияти факат бир нарсада зоҳир бўлиши мумкин, бу – “Гурган” сўзининг тўғри талаффузидадир. Ҳар манбада форсчага мослаштирилиб айтилганига урғу бериладиган “Гурган” сўзининг тўғри талаффузи эса, фақат “Гурхон” бўлиши мумкин. “Гурхон” ва ёки баъзи манбаларда “Қурхон” шаклида келадиган калима, “қур хони” маъносида ишлатилган бўлиб, бу нисба улкан Турк уруғларидан бири бўлган кара-китайлар орасида кўп қўлланилгандир. (Кара-китайлар бугун ўзбек, қозоқ, қиргиз, нўғой, бошқирд ва ҳатто гагауз каби турк халқлари таркибига кирган катта турк уруғларидан биридир). “Қур” калимасининг ўзи эса,”давра”, “жамоат” маъносида келган бўлиб, бу сўз энг эски туркча сўзлардан бири бўлган “қурултой” калимасининг ҳам ўзагини ташкил этади. Босмачилик ҳаракати даврида кенг ёйилган “қўрбоши” сўзи ҳам, аслида, “қурбоши” калимасининг бир оз ўзгартирилган кўринишидир.
Запорож казаклари қўллаган “курень” сузи ҳам “қур” калимасидан олинган. “Курень” – уйларнинг жойлашиш шакли қур, яъний, доира шаклида бўлишини назарда тутган ва бундай шакл жамоанинг душмандан ҳимояланиши учун зарур бўлган қурилиш шакли бўлган. Буни руслар “круговая оборона” деб ҳам аташади. Кейинги даврларда эса, “курень” сўзи умуман, оддий жамоа ва қишлоқларга нисбатан ҳам ишлатила бошлаган. Википедияда биз “курень” сўзи ҳақида қуйидагича изоҳни топдик:
“Куре́нь (от чагат. kuran «толпа», «племя», «отряд воинов»; «пекарня»[1]) — казачье (также в некоторых областях Украины изба[1]) жилище, дом[2]”.
Кўриб турганимиздек, изоҳда, чиғатой тилидан, яъний, эски ўзбек тилидан келиб чиққани айтилган “қур” сўзининг маъноси унча тўғри талқин қилинмаган бўлса, ҳам, умумият-ла қабул қилиш мумкин бўлган шаклда берилгандир.
Яна шуни айтиш керак-ки, интернетдаги манбаларга кўра, ҳатто каракитайлар қўллаган “Курхон” хонлик унвонини ҳам ўша монголча “хургэн-куёв” билан боғлаган рус олимлари бўлган. Википедиядаги маълумотга кўра, 19 асрда яшаб ўтган рус тарихчи олими Василий Васильевич Григорьев (1816—1881) “Қурхон”нинг “Эл, жамоат хони” маъносида келишини инкор этиб, бу сўзнинг ҳам кидан-монгол тилидаги “хургэн”, яъний, “куёв” маъносидан олинганини иддао қилган. Григорьвенинг фикрича, каракитайлар династияси асосчисининг кидан-монгол императорлиги Ляо династияси( 907 — 1125 ) императорларига куёв бўлгани учун “Гурхан” деб аталганини иддао қилади.
Бундай “олим”ларнинг сўзига қулоқ осган фуқаро дунёда монголларга куёв бўлмаганларда хонлик қилиш шанси умуман бўлмаган экан, деган хулосага келиши турган гап. Чунки, “имтиёзли “куёв” ҳақидаги иддао фақат чингизийларга эмас, балки, Чингизхондан 100 йил олдин яшаб ўтган мўғул династияларига ҳам нисбат бериб айтилаётганини кўришииз мумкин:
(“Гурхан (от тюрк. и монг. «кур-гур» — собрание, объединение племен) — титул хана, возглавляющего союз равноправных племен. Титул гурхан носил глава каракитаев, потому что это была конфедерация 8 племен, объединившихся добровольно[1].Согласно мусульманским источникам, это слово означает «хан ханов» (хāн-и хāнāн). Григорьев (Риттер — Григорьев, Восточный Туркестан, вып. I, стр. 398) отвергает это толкование и сближает гурхан с монгольским гюрген («зять»); основатель государства кара-китаев будто бы принял этот титул как родственник прежних императоров из династии Ляо. Какие-либо сведения в источниках, на которых могло бы основываться это мнение, до сих пор не приведены; столь же мало известно, в какой степени язык кара-китаев был родствен монгольскому или заимствовал монгольские слова и может ли форма гурхан вместо гюрген быть объяснена какими-либо фонетическими особенностями этого языка; персидские известия о кара-китаях свидетельствуют даже, что при дворе гурхана понятие «зять» обозначалось китайским словом фума”. Источник: Википедия)
Ниҳоят, хулоса сифатида фақат шуни айтиш мумкин: Чингизийлар авлодига уйланган Амир Темурга берилган “Гургон” нисбаси фақат у тўғри талаффуз этилганида ва у тўғри талқин этилганидагина бир аҳамият касб этиши мумкин. Тўғри талаффуз ва тўғри маъно эса, “Гурхон”(ўғузча варианти) ва ёки “Қурхон”(қарлуқ-қипчоқ шакли)дир.
Яъний, “Курхон”лик, Қур хонлиги – чингизийлар оиласига кирган кишига берилган “юридик” ҳуқуқ, лавозимдир.
МАҚСУД БЕКЖОН
30.11.2020
МАНФИЙ “ЮКСАКЛИК”
Баъзи кишиларнинг “Юксалиш” ҳақидаги тасаввури ўзи турган Пастликка “атроф”нинг ҳам тушишидан бошқа нарсани англатмайди.
22.11.2020
РУСИЯГА АМИНЛИК БЕРГАН ЎЗБЕКИСТОН
Шу йилнинг 25 сентябр куни оммавий ахборот воситаларида Ўзбекистон ҳукумати Русиядан короновирусга қарши 35 миллион дозалик вакцина сотиб олиш учун битим имзолагани ҳақидаги хабар тарқалди. Ушбу хабардан олдин рус вакцинаси хусусида дунё матбуотида яна қандай хабарлар тарқалгани инобатга олинмаганида эди, бу хабарда бир фавқулоддалик кўзга ташланмаган бўларди, албатта.
Аммо муаммо шунда-ки, ҳали август ойларидаёқ “Reuters” ахборот агентлиги «Спутник V» деб номланган рус вакцинасининг инсон соғлиги учун зарарли эканлиги хусусида дунё олимларининг фикрларини эълон қилган эди. Табиий-ки, Ўзбекистон ҳукумати вакиллари ҳам бу жараёнлардан хабардор, боз устига, маълумотларга кўра, АҚШ ҳукумати ҳам Ўзбекистонни Русиядан келадиган вакциналарни, уларнинг инсон соғлигига зарарли эканлиги туфайли сотиб олмаслик ҳақида огоҳлантирган. Ўзбекистон бундай огоҳлантиришлардан сўнг бир муддат иккиланиб турди, аммо бир ой сўнгра, рус вакцинасини олишга қарор берди.
Ҳозир Ўзбекистондан олинаётган хабарларга кўра, ҳеч қандай хасталик симптоми кўрилмаган жуда кўп одамларга хукумат медиклари тарафидан “сиз короновирусга чалингансиз” деган ташҳис қўйилиб, қандайдир “дорилар” ўтказилаяпти. Кўринишдан, рус вакциналари шу шаклда ўзбек халқи организми орқали синовдан ўтаётанга ўхшайди.
Кеча Норвегиянинг НРК ТВ веб саҳифасида “Рус вакцинаси “Спутник” ҳали синовдан ўтмай туриб, қўлланилмаслиги керак” номли мақола чоп этилди. Мақолада Анастасия Василева исмли рус медигининг рус вакцинаси ҳали синовдан ўтмаганлиги ва у оммавий шаклда қўлланилмаслиги кераклиги ҳақидаги фикрлари келтирилган.(https://www.nrk.no/…/russisk-legeforening-skeptisk-til…)
Мақолада шунингдек, коронавирус авжига чиққанига қарамай, Русияда сўров ўтказилган респондентларнинг 60 фоизидан кўпроғи рус вакцинасига ишонмаслиги ва уни олмаслиги ҳақидаги фикрлари келтирилади. Аммо шунга карамай, Русия ҳукумати икки ҳафтадан сўнг Русияда оммавий вакцинация бошланиши ҳақида эълон қилгани айтилади мақолада.
Русия ҳукуматидаги бундай аминликнинг сабаби нима экан, ажабо? Наҳотки, сентябр ойидан бери Ўзбекистонда ўтказилаётган оммавий экспериментлар натижаси Москвага улашган бўлса?
Бу ўринда АҚШ ҳукумати вакилларининг “Биз рус вакцинасини ҳатто маймунларга нисбатан ҳам ишлатмаймиз” деган гаплари хотирга келади. Аммо ўзбек маймун эмас, шундайми, жаноб мутасаддилар?
МАҚСУД БЕКЖОН
20.11.2020
ОЛТИН ЎРДА ТИЛИ ТУРК ТИЛИ БЎЛГАН
(“Кодекс куманикус” ҳақида)
13 аср охирларида итальян ва олмон муаллифлари тарафидан “Қипчоқ тили луғати”, яъний, “Кодекс куманикус” китобининг ёзилиши – ўша пайтда бутун Евроосиёда ҳукмронлик қилган “Мўғул-татар” империясининг тили Турк тили бўлганига ёрқин далилдир. 13 асрда Чингизхон ва унинг авлодлари истилолари натижасида Қипчоқ-Турк тили дунё тилига, байналмилал (интернационал) тилга айланган эди.
“Кодекс Куманикус”нинг фақат қипчоқ халқлари билан савдо-сотиқ қилиш учун қўлланма сифатида ёзилганлиги ҳақидаги тахминлар жиддийлик касб этмайди. Чунки, буюк “Мўғул-татар” империяси ҳукм сураётган пайтда бу китобнинг ёзилишига бош қўшган Италия ва Германия сингари ривожланган Ғарбий Оврупо давлатлари вакиллари сиёсий вазнга эга бўлмаган қандайдир кичик бир қабила ва уруғларнинг тилларини ўрганишига эхтиёж туйган бўлишлари мантиққа сиғмайди.
Зотан, “Кодекс Куманикус”дан 200 йил илгари Маҳмуд Қошғорий тарафидан ёзилган “Девони луғатут Турк” китобининг дунёга келиш сабаби ҳам ўша даврдаги Салжуқли Турк давлатининг беқиёс юксалгани билан боғлиқлиги маълумдир. Яъний, луғат ва энциклопедиялар, тарихий қўлёзма ва хроникалар давлатларнинг инсоният тарихида тутган ўринларини кўрсатувчи далиллардир.
МАҚСУД БЕКЖОН
13.11.2020
СИЗНИКИ ЖОН, БИЗНИКИ БАҚЛАЖОНМИ?
Озарбойжоннинг Қорабоғда қозонган ғалабасида бутун Турк дунёси ва Турон ғояси келажаги учун жуда муҳим бўлган жихатлардан бири – Туркия билан чегарадош бўлган Нохчивон анклавининг Озарбойжон билан тупроқ бирлигига эришгани бўлди. Ҳозирча 2 километрлик кенгликда деб белгиланган бу “даҳлиз”нинг аҳамияти йил ўтган сайин янада яққолроқ намоён бўла бошлаши – шубҳасиздир. Бошқача айтганда, Қорабоғ саваши фақат Озарбойжоннинг эмас, бутун Турк дунёсининг келажагида муҳим роль ўйнайди, десак, лоф бўлмайди.
Сўнгги ой ичида Озарбойжонда юз берган бу муҳим воқеалар фонида Туркия ва бошка Турк жумҳуриятларида Турон армиясини қуриш ҳақидаги мулоҳазалар ҳам баландроқ овозда тилга олина бошлади. Турк халқларининг бундай риторикасидан ташвишга тушган баъзи рус оммавий ахборот намоёндалари “бундай армияни тузишдан мақсад нима, сиз кимга қарши урушмоқчисиз?” қабилидаги саволларни бера бошлашди.
Бунга жавобан Турклар айтиши мумкин бўлган гап жуда оддийдир: “Сиз ОДКБни (Коллектив Хавфсизлик Ташкилотини) тузишдан максадингиз нима эди, сиз кимга қарши урушмоқчи бўлгансиз? Бундай ҳамкорликни сиз ташкил этсангиз, ўзингизни ҳимоя қилиш учун, биз ташкил этсак эса, бировга ҳужум қилиш учун бўладими? Биз ҳам ташқи хатарлардан ўзимизни ҳимоя қилиш учун бундай армияни тузамиз”…
Мақсуд Бекжон
12.11.2020
ИНСОНИЯТ ТАРИХИДАГИ ТУРК ТОПОНИМЛАРИ
Чингизхон даврида хозирги Хитой давлатининг пойтахти бўлган Пекин шахри Хонбалиқ, яъний, “Хон шаҳри”, Уйғуристон (ҳозирги Шарқий Туркистон) маркази эса, “Бешбалиқ”, яъний, “Беш шаҳар” деб аталган. Афғонистондаги дунёнинг энг қадим шаҳарларидан бири бўлган Балх шаҳрининг этимологик илдизи ҳам “Балиқ”сўзи билан боғлиқ бўлиш эҳтимоли катта.
Қадимги туркчада “шаҳар” маъносида қўлланилган “балиқ” сўзининг этимологияси эса, “бўллиқ”, яъний, мўллик, баракатлилик, кўплик(одамлар, уйлар ва ашёларнинг мўллиги) тушунчасидан келиб чиққан бўлиш эхтимоли юксакдир. Бундай сифатлаш усулининг Самарканд шаҳрининг “Семизкент”, яъний, ўзига тўқ деган тушунчадан қайноқлангани ҳақидаги тарихий манбалар мисолида ҳам кўришимиз мумкин.
Максуд.Бекжон
07.11.2020
ДОВУД ЮЛДУЗИМИ?
Ўзбекистон ҳукумати инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари учун кўкрак нишони чиқариш ҳақда қарор қабул қилибди. Офарин! Бундай карор энди ҳукумат зиммасига “Инсон ҳуқуқлари ҳимояси учун” деб номланган ушбу нишонни тақиш учун Хуррам Бердиев каби туҳмат билан қамоқда ётган инсон ҳуқуқлари ҳимоячиларини қамоқдан чиқариш мажбуриятини юклайди. Шу билан бирга бундай карор ҳозир Ўзбекистонда қатағон қилинаётган Фахриддин Тиллоев, Малохат Эшонкулова каби ҳуқуқ ҳимоячиларига карши ўтказилаётган репрессияларни тўхтатишни тақозо қилади.
Акс ҳолда, бу нишоннинг Иккинчи Жаҳон уруши пайтида фашистлар тарафидан яҳудийлар кўкрагига тақилган Довуд юлдузидан фарқи қолмайди. Маълум-ки, яҳудийлар тақишга мажбур бўлган Довуд юлдузи тайёрланаётган репрессиялар учун нишон, объект сифатида кўрилар эди.
Максуд Бекжон
06.11.2020
ВАТАННИНГ ҚАЛБЛАРДА КЎЧИШИ
Сўғд номининг тўғри талаффузи Хоразм шевасида Сўвит, Туркия туркчасида эса, (Söğüt) Сўғутдир. Туркияда хам айни шу номдаги ил (вилоят) мавжуд. Хоразмчадаги Сўвут ва Туркия туркчасидаги Сўғут айни маънони билдиради, бу тол дарахтининг номидир.(Söğüt -söğütgillerden, sulak yerlerde, genellikle akarsu kıyılarında yetişen ya da çelikle kolayca yetiştirilen, yaklaşık yüz altmış türü bulunan, yaprakları almaşık dizili ve alt yüzleri tüylü, taçsız ve çanaksız tırtılsı çiçekleri olan bir ağaç).
Туркистондаги жуғрофий номлар Туркиянинг жуда кўп жойларида айни шаклда такрорланади. Масалан, Туркияда Ташкент, Актепе, Кизилтепе, Хваразм(яъний, Хоразм) сингари Ўзбекистон ҳудудидаги жуда кўп жуғрофий номлар мавжуд-ки, бу – юртини, Туркистонни тарк этган Салжуқли туркларининг ўз Ватанини қалбларида олиб кетганини кўрсатади.
28.06.2020
“ПРАВДИВОЕ” ДЕРЬМО
“Может я и подлец, может я и подонок, но я правдив”, говорит с гордостью этот персонаж, долго служивший репрессивному режиму Каримова в Узбекистане и сейчас живущий припеваючи в Торонто, Канаде. Он потерял оставшийся у него за эти годы последнее человеческое свойства – свойства Лицемерить. Теперь он совершенно “правдив”, он “искренен” как дерьмо, которое без “лицемерие” и “обман”а распространяет вокруг свое зловоние.
28.05.2020
ВАТАН ТУЙҒУСИ
Овруподан Туркияга келганимда, мамлакатга келган йўловчилар паспортини текшириб, унга муҳр босадиган ҳаво лиманидаги полис йигитга паспортимни узатганимда, у паспортимни текшириб, менга қайтариб берар экан, жилмайиб: “Биздансин!” деди. Мен ҳам унга кулиб:”Елбетте, сизданим, Турким”! дея жавоб бердим. Бу – ўз Ватанига қайтиб келган бир инсоннинг ўз Ватанида кўриши керак бўлган бир муомала эди.
Мен Туркияда ҳеч қачон ўзимни бегона ҳис қилмаганман, ўзимни доим ўз Ватанимда юргандай ҳис қилганман. Ҳатто бундай Ватан туйғусини ўз туғилиб ўсган юртимда, Ўзбекистонда ҳам бу қадар чуқур ҳис қилмаганман. Чунки, Туркияда ҳеч ким мени Ўзбекистон пойтахтидаги каби ҳар одимимни назорат қилиб, узун йиллар давомида “прописка” масаласи билан қийнамаган.
Туркиянинг ҳеч бир шаҳрида, Ўзбекистоннинг Самарқанд ва ёки Бухоро каби шаҳарларига бориб қолган ўзбек кўрадиган муомалани кўрмаганман: бу ерда ҳеч ким, ўша шахарлардаги каби, ўз тилингда, Ўзбек(Турк) тилида гапирганинг учун сенга душманга қарагандай қарамайди, аксинча, сенга жилмайиб :”Биздансин!”дейишади.
Бугун дунёнинг ҳар бурчагида ўз ватани, Ўзбекистонга қайтолмай инграётган минглаб ўзбекларни ўйлаганимда бошимдан шу каби ўйлар кечди. Ўзбекистон ишғол остидами, мамлакатни кимлар бошқаряпти?
МАҚСУД БЕКЖОН
27.05.2020
“ПАРАЛЛЕЛ ДУНЁ”ДАН ХАБАР
Ўзбекистон воқелигида мени энг кўп ҳайратга соладиган нарса – Тарих ва Бугунги кун ўртасидаги параллелдир. Мен бу паралелдаги такрорийликдан эмас (зотан, ўлкамизда зулм такрорийлиги анъанага айланган) балки, бу параллелларнинг бир-бирини умуман “кўрмаслиги”дан ҳайратланаман.
Масалан, ҳукумат томонидан молиялаштирилган ахборот воситаларида ўтган асрнинг 30 йилларида яшаб ўтган ўзбек ёзувчи ва шоирларига нисбатан ўтказилган қатағон ва қатлиомлар ҳақида оташин маърузалар қилинар экан, айни бу маърузалар фонида замонавий шоир ва ёзувчилар ҳам худди ўшандай “ғайрат” билан қатағон қилинаётганини ҳеч ким “кўрмайди”.
Гўё бу зулмлар “параллел дунёда”, арвоҳлар дунёсида амалга оширилаётгандай…
Бугун Ўзбекистондан, аниқроғи, “Параллел дунё”дан олган хабарларимизга кўра, мухолифат лидери шоир Муҳаммад Солиҳнинг шеърларини ўқиган ёш ижодкорлар Давлат Хавфсизлиги Хизмати идораси ходимлари тарафидан, сўроқ қилнмоқда, дўқ-пўписалар билан қўрқитилмокда, уларга “сени Акром Маликнинг ёнига тиқиб қўямиз,” деб таҳдидлар қилинмоқда.
Бу хусусда бир ҳафта олдин “Адабиёт манзаралари журнали” саҳифасида бир ёш шоирнинг мақоласи ҳам эълон қилинганди. Буни ўткинчи воқеа деб ўйлагандик. Аммо Ўзбекистондан бугун олинган хабарларга кўра, бу репрессив ҳаракатлар тенденция ҳолини олмоқда.
Бу ёш ижодкорлар Мухаммад Солиҳнинг шеърларини ва ёки китобларини тарқатгани учун эмас, балки, ўз уйларида бир-иккита дўст йиғилиб, унинг шеърларини ўқиганлари учунгина тазйиқ остига олинмоқдалар.
37 йиллардан бугунги қатағонларнинг ягона фарқи – Сталин пайтида шоирларнинг ўзлари қатағон қилинган бўлса, бугунги ўзбек ҳукумати ҳатто сталинчилардан ҳам каттароқ “жонбозлик” кўрсатиб, ўз юртидан қувғин қилинган шоирнинг шеърларини ўқиган инсонларни ҳам қатағон қилмоқда.
Яъний, бугунги ҳукумат ўз “устоз”ларидан ҳам ўтмоқда.
Биз бу янги ҳукумат рахбарига анча умид билан қараган эдик, унинг И.Каримов разолатини такрорламайдиган даражада фикр соҳиби бўлса керак, деб ўйлагандик.
МАҚСУД БЕКЖОН
24.05.2020
ЛОЙИҚЛАРГА ЛОЙИҚ ЖАВОБ
Сўнгги пайтларда тожик миллатига мансуб ирқчиларнинг ўзбек миллати ва ўзбек тилига қарши чиркин ва ҳақоратли сўзлари кўп айтилаётганига гувоҳ бўляпмиз. Бу нонкўр жонзотларнинг ҳаракатлари менга 1980 йиллар бошларида ёзувчи Абдулла Қаҳҳорнинг беваси Кибриё Қаҳҳорованинг(миллати тожик) ўзбек матбуотида чоп этилган бир интервюсини эсимга солди.
Интервюда К.Қаҳҳорова ўзининг тожик шоири Лойиқ Шерали билан учрашувида юз берган нохуш бир ҳодисани ҳикоя қилади. Ўша йиллари ўзбек олимларидан бири Ҳиндистондан 15 асрда яшаб ўтган ўзбек шоири Ҳофиз Хоразмийнинг ҳали ҳеч қаерда чоп этилмаган шеърлари қўлёзмасини келтириб, уни кирилл ҳарфларига ўгириб, ўзбек нашриётида чоп эттирган пайтлари эди. Интервюда айтилишича, К.Каҳҳорова ўзининг Шерали Лойиқ билан учрашуви пайтида тожик шоирига Хоразмийнинг чоп этилган китобидан бир дона совға қилиш учун унга узатади. Ш.Лойиқ китобни қўлига олар экан, Қаҳҳоровадан тожикчалаб “форсчадами?” деб сўрайди, Қаҳҳорова бу саволга “йўқ, ўзбекчада” деган жавоб бериши билан, Лойиқ худди кўксига ўқ теккандай “Оҳ!” деб китобни ерга ташлаб юборади. Бу воқеани Абдулла Каҳҳорнинг беваси афсус билан ҳикоя килади.
Айтмоқчи бўлганим шуки, ўзбеклар, бир турк кавми ўлароқ, бутун бағри кенглиги ва байналмилаллигига қарамай, тожик ирқчилари тарафидан доим мана шундай муамолага лойик кўрилган. Бундай иркчиларга, бундай Лойиқларга ўзбеклар ҳаялламай, улар лойиқ бўлган муомалани кўрсатсаларгина, бу ирқчиликларга чек қўйишлари мумкин. Акс ҳолда, бундай ирқчилик газак олиб, икки миллат ўртасида жуда катта қон тўкилишларига олиб келиши мумкин.
Максуд Бекжон
22.05.2020
ххх
Қайси ипга тизиш мумкин бу воқелар шодасин?
Ушбу мажҳул туйғуларнинг оти не?
Қайси исм ила атай бу жонзотлар подасин?
Бу фишқирган маҳлуқларнинг зоти не?
Осон эмас бу оломон ичра халқни ажратмоқ
Буғдой ила курмак каби қоришган.
Балки, бизга шунинг учун қисмат бўлди хажр этмоқ –
Бу иккисин фарқларига боришга…
15.05.2020
САВОЛ ИШҚИБОЗЛАРИГА
Сўнгги йилларда баъзи ўзбеклар ичида “Муҳаммад Солиҳ халқ учун нима қилди?” деган саволни бериш удум бўлди.
Бу савол ҳеч кимга Муҳаммад Солиҳга берилгани каби кўп берилмади. Шу жумладан, бугун ва ундан олдин Ўзбекистонда ҳокимият тепасида бўлган шахсларга нисбатан ҳам. Ҳолбуки, бундай савол қочкинликда юрган бир мухолифатчига эмас, балки, мамлакатдаги аҳволга тўғридан-тўғри масъул бўлганларга берилганида эди, бунда бир мантиқ бўларди. Албатта, бу саволнинг Ўзбекистон давлати тепасида бўлганларга берилмагани – ушбу раҳбаларнинг ўзбек халқига бу каби саволларга ўрин колдирмайдган даражaда катта яхшиликлар қилганини билдирмайди. Том акси, Ўзбекистонда бугун ҳукм сураётган ёппа таназзул, айнан уларнинг халққа қарши олиб борган зулми маҳсулидир.
Аммо шунга карамай, ҳеч ким уларга “сиз Ўзбекистон учун нима қилдингиз?” деган саволни бермайди. Чунки, Ўзбекистон тақдирини ўз қўлида ушлаб турган раҳбарларга бундай саволни бериш мантиқли кўринса хам, аммо савол берувчилар учун бу таҳликалидир. Мухолифтчига бундай таъна килишда эса, бир таҳлика йўқ, ҳеч ким уни, бундай шаклда “дардиини тўккан”ни тазйиққа олмайди. Қолаверса, ўзини бугунги аҳволга солган раҳбарга шундай савол беришнинг ўзида ҳам ҳеч бир мантиқ йук, чунки, уларга бундай саволни бериш – чўнтагидаги бор пулини қоқиб олган ўғрига:”Сен мен учун нима қилдинг?” деб дағ-даға қилиш сингари кулгулидир..
Муҳаммад Солиҳнинг шахсига келсак, унинг ўзбек халқининг миллат ва жамият шаклида уйғонишида қўшган ҳиссаси беқиёсдир. Бу хизматларнинг буюк бир қисми Совет империяси ҳукмронлиги пайтидаги миллий уйғониш даврига оиддир. Тарих унинг бу хизматларига муносиб баҳо беришига заррaча шубҳамиз йўқ.
Унинг бугун сургунда юргизаётган мухолифлик фаолиятининг аҳамияти ҳам буюкдир. Гарчанд, у ҳокимиятни қозонолмаган бўлса хам, унинг бир лидер, бир мутафаккир ва буюк бир шахс сифатида ўзбек халқининг маънавий таназзул ботқоғида халқ сифатида тўла йўқ бўлиб кетмаслигида катта хизмати бўлди ва бўляпти.
Хуллас, Муҳаммад Солиҳнинг Ўзбекистон учун нима ишлар қилганини ақли расо бўлган ҳамма билади.
МАҚСУД БЕКЖОН
14.05.2020
МАНҚУРТЛИК
Ўзбекистон президенти Ш.Мирзиёевнинг “Мухолифат ташқаридан олиб келинмаслиги керак, мамлакат ичкарисида пайдо бўлиши керак” деган гапига яна қайтайлик. Ташқаридаги мухолифатдан ичкарида пайдо бўлажак (пайдо бўлиши ҳам гумон бўлган) мухолифатнинг қандай фарқли хусусиятлари бўлади? Умуман, бундан чорак аср олдин мамлакатдан қувғин қилинган мухолифатнинг адолатсиз равишда қатағон қилинганини тан олмай туриб, мамлакат ичкарисида қандай қилиб янги мухолифатг қуриш мумкин? “Мухолифат” дегани бир савдо ширкати эмас-ки, бириси бекилса, ўрнига дарров иккинчиси қурилсин?
Мухолифат маънавий пойдеворга қурилади: мухолифат илдизлари, бир, икки, ўн ва ҳатто 30 йилга эмас, 100 йил ва ҳатто ундан олдинги даврдаги маънавий илдизларга – жадидларга, босмачилик ҳаракати ва миллий озодлик курашларига бориб улангандир. “ЭРК” партияси ва ёки “Бирлик” ҳаракати номлари осмондан олингани йўқ, бу партия ва ҳаракатлар аждодларимиз маънавий мероси билан чамбарчас боғланган ва ҳатто уларнинг тўғридан-тўғри давомчисидир.
Сиз ўз тарихингиз ва маънавий меросингизни унутиб, ўрнига нима қурмоқчисиз, қайси манқурт идеологияни барпо этмоқчисиз?
Мақсуд Бекжон
29.12.2019
Демократические выборы – результат уже сделанного Выбора
Демократические выборы – это просто результат, плод уже сделанного Выбора. А Выбор народа должен иметь место намного, намного раньше демократических выборов – право на демократические выборы должны завоевываться народом. То есть, народ прежде всего должен Выбрать Борьбу.
08.12.2019
ЯРИМ ТУНДА ОТГАН (Т)ОНГ МАНЗАРАЛАРИ
1980 йиллар бошида раҳматли отам Мадамин Бек билан шоир Омон Матжоннинг уйида меҳмонда бўлганимизда, у ерга биз каби меҳмон бўлиб келган кишилардан бири Муҳаммад Солиҳ ҳақида:”Солиҳ замонамиздан анча олдинга ўтиб кетган, биз ҳозир уни тушунмаймиз, аммо кейинроқ унинг замони келади ва одамлар уни тушуна бошлайди”, деган эди. Daha fazlasını oku…
ОЧУН
Севгида бир Ғазаб гизли,
Нафратда бир Шафқат зоҳир.
Бир Соя вужудсиз – Изли,
Ўзи Ибтидо ва Охир.
Сўзнинг инкори – Воқелик,
Шуурнинг радди – Манзара.
Ўлимга менгзар Боқийлик,
Фойдага ўхшайди Зарар.
05.10.2019
ТАСВИРНИНГ МУҲТАШАМ РОМИ
Умр – Тасвир, ўлим эса, бу тасвирнинг мухаташам Ромидир. Умр ёрқин ёки туссиз бўлиши мумкин, мазмунли ёки мазмунсиз бўлиши мумкин, у қандай бўлишидан қатьий назар, унга қиймат берадиган нарса – Ўлимдир.
12.09.2019
ЧИРИК МИЯЛАР
Бугун Жиззахнинг энг табиати тоза жойларида Атом электр станцияси қурилиши режалаштирилаётганини эшитиб, Советлар пайтида Тошкент вилоятининг гўзал табиатли Бустонлиқ туманидаги тоғлар Советлар ҳудудидан ва Оврупо давлатларидан олиб келинган радиоактив чиқиндилар омборига айлантирилганини эсладим. 1980 йиллар ўрталарида бир гуруҳ ўзбек ёзувчилари бу радиоактив чиқиндилар омбори аста секин ҳаракатга келувчи бомба эканлиги, омбор деворларининг озгина нураши бутун м…интақани ҳалокат зонасига айлантириши мумкинлиги ҳақда бонг уришган эди.
Энди ҳудуди ярим миллион квадрат километрга ҳам етмайдиган, аммо аҳолиси 32 миллиондан ошган кичкинагина Ўзбекистон ҳудудида яна бир таҳлика ўчоғи қурилмоқда. Албатта, Орол сингари буюк денгизни режали равишда қуритган, қадами етган жойни саҳрога айлантирадиган рус “даҳо”сини истаганча сўкиш мумкин, аммо асосий бало ташқарида эмас, ичкаридадир. Бу бало собиқ коммунистларнинг чирик мияларидан атрофга таралаётган қўланса ҳиддир, бу бадбўй ҳид худди чириган лош чивинларни чақиргани каби мамлакатга ҳар хил ўлимиктхўрларни чақирмоқдадир.
Мақсуд Бекжон
11.07.2019
МУСТАҚИЛЛИК ТИЛДАН БОШЛАНАДИ
Бир гуруҳ русийзабон ўзбеклар ( атамани қаранг!) рус тилига давлат мақоми берилишини сўраб, Ўзбекистон раҳбарига мурожаат қилибди. Илгарироқ буларга ўхшаган яна бир гуруҳ Ўзбекистонга Русиядан бир неча минг рус тили ўқитувчисини олиб келиб, уларни ўзбек халқига кенг миқёсда русча ўргатишга жалб қилишни илтимос қилиб чиққан эди хукуматдан. Бу воқеалар бир-бири билан боғлиқ бўлмаслиги мумкин эмас. Чунки, бундай тоифа одамларнинг ташаббус билан чиқишлари Ўзбекистоннинг яқин тарихида ҳеч кўрилмаган бир ҳолдир. Мадомики, улар бир ташаббусга бел боғлаган эканлар, билинг-ки, уларнинг орқасида уларнинг белини боғлаган одамлар бор, акс ҳолда, ҳокимият қаршисида қаттиқроқ нафас олишдан ҳам қўрқадиган бу тоифа бундай иддаоли чиқиш қилишга журъат қилмаган бўларди.
Албатта, улар: “Ҳурматли президент, сиз бизга оёғингизни ялашни таъқиқлай олмайсиз, бу бизга нисбатан адолатсизликдир!”, деган шаклда президентга қарши “исён” қилишлари мумкин, зотан, бунга ўхшаган “исёнкор”ларни Советлар пайтида ва кейинроқ И.Каримов зулмати ҳукм сурган пайтларда кўп кўрдик. Бу “исёнкор” лаганбардорларнинг ўз жонбозликларида давлат раҳбари соғлиғи ва сиҳатини ҳатто давлат раҳбарининг ўзидан ҳам ҳимоя қилиш даражасида ақлдан озишлари мумкинлигини кўп кузатганмиз. Аммо давлат тили масаласи мазкур тоифа журъат қилиб ўртага ташлайдиган масала эмас, агар булар шу нарсага журъат қилган бўлслар, демак, уларнинг орқасида давлат миқёсидаги кучлар мавжудлиги шубҳасиздир.
Агар ҳақиқатан ҳам давлат мустақиллигига таҳдид солувчи бундай ғайри миллий овозлар бугунги ҳукумат тарафидан уюштирлаётган ва дастакланаётган бўлса, у ҳолда, Мирзиёев президентлик мақомига келганидан кейин “ислоҳотчи” сифатида қозонган озми-кўпми обрўйини ҳам тўла йўқотиши мумкин. Бундай иши билан у тарих саҳифасида ҳатто халқни ва мамлакатни абгор қилган диктатор Каримовдан ҳам тубанроқ ўринга қўйилиши эҳтимолдан узоқ эмас. Нега-ки, ҳатто миллат душмани Каримов ҳам рус тилини давлат тили қилишни хаёлига келтирмаган эди. Албатта, бу унинг давлат мустақиллиги учун қайғурганини англатмайди. 1990 йил баҳорида ўтказилган Иттифоқ референдумида ўзбек халқини СССРнинг сақлаб қолиниши учун овоз беришга чақирган ва кейинроқ Мустақиллик Декларациясига тиш-тирноғи билан қарши турган Каримовдай одамни мустақиллик курашчиси деб гумон қилиш кулгулидир. Ўзи асосан русча гапирган ва ўзбекчани чала-чулпа билган Каримовнинг рус тилини давлат тили қилмаганининг ягона сабаби – унинг дикататор сифатидаги ўз шахсий мустақиллигини сақлаб қолиш истаги эди. Рус тилига давлат мақоми берилиши Русиянинг унинг ишларига (давлатнинг ишларига эмас!) аралашишини қулайлаштиришига унинг ақли етарди.
Хуллас, Мирзиёев тарих саҳифаларида: “У ҳатто қонхўр Каримов ҳам қилмаган ишни қилди – давлат мустақиллигига зарба берди”, қабилидаги иснодли баҳо олмаслиги учун рус тилига давлат мақоми бериш сингари бугун кўтарилаётган фитналарга зудлик билан чек қўйиши керак бўлади.
Мақсуд Бекжон
03.05.2019
ҚАДРИЯТЛАРНИНГ ЯНГИ БАҲОСИ
Муҳаммад Солиҳнинг шеърларидан бирида “Кийим йўқ тинимсиз, тинимсиз кийишга” шаклидаги гениал бир ташбеҳ бор эди, бугунги Ғарб жамияти ҳозир бу шеърда ифода қилинган ҳолатнинг том аксини яшамоқда. Ғарб жамиятининг ҳозирги маънавий, руҳий ҳолатини юқорида келтирилган муҳташам сатрларга том тескари шаклда “Кийим йўқ тинимсиз, тинимсиз ечмоққа ” шаклида ифода этиш мумкин.
“Йўқотадиган нарсаси қолмаслик” – мудҳиш бир нуқтадир, бу нуқтани ҳаётга (“ҳаёга” деса ҳам мазмун ўзгармайди) қўйилган нуқта десак, лоф бўлмайди. Қуйидаги расмда оммавий равишда ечилиб, глобал бир миқёсда оғочларга осилган кўйлаклар акс этган.
Албатта, бир декаданс санъати тадқиқотчиси бу контрукцияни “Голгофа” ёки “Оммавий хочга михланиш” дея номлаёрок, бу хусусда узундан узоқ маъруза қилиши мумкин.
Худди шундай шаклда бошқа бир киши, масалан, бир комик артист бу конструкцияни “Оммавий кийим қуритиш” деб ҳам номлаши мумкин ва эътироф этиш керак, бундай ном, ечилган кир кийимлар санъатнинг сўнгги ифода воситасига айланган жамиятда ушбу инсталлацияга берилган анча тўғри баҳо бўлар эди.
“Илгари “эксперимент” деб аталган нарсалар ҳозир “санъат” деб аталмокда”, деган эди 19 аср мутафаккирларидан бири.
Мақсуд Бекжон
06.04.2019
ТАФТ
Қояга отилган тош янглиғ
Шуурга урилар Хотира –
Зарбадан учқунлар сачрар атрофга.
Юлдуздан тафт истаган ҳорғин йўлчидай
Бу икки тош орасидан чиққан учқунда
Исинмоқчи бўлар тўнгган бир Юрак.
25.02.2019
Божественный Промысел
Человек приобретает особый вес когда смотришь на него как на продукт Провидения. Как Божественный Промысел человеческая тупость и злоба имеет такое же значение как ум и доброта. Если посмотреть на людской род с такой высоты, то есть, с точки зрения Провидения, многие люди перестали бы презирать друг-друга. Но беда в том, что мало кто в состоянии подняться на такую высоту.
М.Б.
25.01.2019
ОСМОНДАН НИМА ЁҒАДИ?
Адaбиётимизда Ёмғир ҳақида шу қадар кўп гўзал тасвирлар битилган-ки, бу сўзни талаффуз қилишнинг ўзиёқ руҳимизни кўк билан боғлаб, унга бир самовий енгиллик бахш этади. Аммо таассуфлар бўлсин-ки, “ёмғир” деган сўзда этимологик жиҳатдан ҳеч қандай илдиз йўқ – шу пайтгача бизнинг руҳимизни эркалаб келган бу сўз сунъийдир. Бу сўз қайсидир тилшуноснинг фатвоси билан расмий мақомга эришиб, инсонлар қалбидаги ўзига оид бўлмаган тахтиравонга ўтириб, мана, қанча даврлардан бери ҳукм юритмоқда. Аслида, калблардаги тахтда ўтириши керак бўлган асл сўз худди Туркиядаги сингари “Ёғмир”дир. Хоразмда баъзан “ёғиш” деб ишлатиладиган бу сўз этимологияси “ёғмоқ” феъли устига қурилгандир. “Ёмғир” деган сўзни, аниқроғи, “ём” деган ўзакни эса, ўзбек-турк тилидаги ҳеч қандай тушунча билан боғлаб, изоҳлаб бўлмайди. Табиий, “ёмби олтин” деган сўзимиз бор, аммо бу иккита тушунчага юкланган мазмун бир-бирига сув билан ўтдай тескари, десак, лоф бўлмайди..
Худди шунга ўхшаш вазиятни бошқа туркий тилларда ҳам кўриш мумкин. Хусусан, якинда озарбойжон қардошимиз Натиқ Адилов билан ўтказган суҳбатимизда бизда салбий маънода, этимологик жиҳатдан тўғри бўлган “йўлдан озган”, маъносида ишлатиладиган “гумроҳ” сўзининг озарбойжон тилида, асосан ижобий маънода – “маҳкам, “қувватли”, “соғлом” маъносида ишлатилиши маълум бўлди. Тўғри, озарбойжон изоҳли луғатида бу сўз бир-бирига том қарама-қарши бўлган икки кўринишда, биринчисида “маҳкам, “қувватли”, “соғлом” маъносида берилган бўлса, икинчи кўринишда “йўлидан озмиш”, “тўғри йўлдан озмиш” шаклида берилган:
gümrah : sif. Qıvraq, möhkəm, sağlam, qüvvətli. Yaşına baxmayaraq, çox gümrahdır. – Odun götür, yaxşı yar; Yaxşı doğra, yaxşı yar; İyidi gümrah eylər; Qədirbilən yaxşı yar. (Bayatı). // Çevik, cəld, diribaş. Gümrah gənc. – Almurad cəld və gümrah hərəkətlə qalxıb ata mindi. İ.Əfəndiyev.
gümrah 2: sif. [fars.] köhn. Yolunu azmış, doğru yoldan sapmış. [Əjdər:] Düşərək çöllərə, Allaha pənah; Biz də qaçaqlartək olarıq gümrah! H.K.Sanılı. ..[İnsanlar] dinəmi yavıq gələcəklər, ya gümrah olacaqlar. C.Məmmədquluzadə.
Бундай ақлга сиғмас мантиққа суяниб, изоҳли луғатлар тузган тилшунослар ҳақидаги энг беозор фикримиз – улар миллий тил ва маданиятимизга нисбатан фаолият олиб борган конспирологик ҳаракатнинг бир парчаси эдилар, деган баҳо бўлиши мумкин, холос.
Ҳеч шубҳасиз, советлар даврида тузилган изоҳли ва имловий луғатлaрда бундай ноилмий, мантиқсиз сўзлар етарлича топилади, мен бу ҳақда ўтган асрнинг 80 йилларида, ўзбек тилига давлат тили мақоми беришга оид мунозараларда кўп гапирдим, ёздим. Хусусан, вилоятлардаги лаҳжаларни, айниқса, Хоразм лаҳжасини заррача ҳам инобатга олмай тузилган сунъий луғатларга чек қўйиш керак. Масалан, Норвегияда мамлакатдаги барча лаҳжалар, хатто, эски Норвег тили хам расмий тил сифатида қабул қилинган.
04.01.2019
МУҲОЖИРНИНГ ВАТАНИ
КОНФОРМИЗМ ВА ВАТАНПАРВАРЛИК
1980 йиллар охирида, Ўзбекистон Ҳужжатли фильмлар кинсотудиясида ишлаган пайтларимда шу ерда ишлайдиган режиссерлардан бири ўзининг “Ўзбекфильм”да ишлайдиган бир режиссер-ла ўтказган мулоқоти ҳақида гапириб берди. Суҳбатдошимнинг айитишича, “Ўзбекфильм”да ишлайдиган кинорежиссер ўша пайтларда “Қасоскорнинг олтин боши” номли сценарий ёзиб, шу сценарий бўйича олинаётган кинолавҳалар муҳокамасида иштирок этаётган шоир Муҳаммад Солиҳнинг бошқаларга қўяётган талабчанлигидан нолиб, шундай дебди:”Салих от всех требует чтобы они были борцами, но я не борец и не хочу бороться, а ему нравится бороться, пусть сам борется, зачем других к этому принуждать?”(Ўзбекчаси:”Солиҳ ҳаммадан курашчи бўлишни талаб қилади, аммо мен курашчи эмасман ве мен курашишни истамайман, унга эса, курашиш ёқади, ўзи курашаверсин, бошқаларни бунга мажбур қилишнинг нима кераги бор?”). Бундай гапларни ҳатто ўша Қайта куриш сиёсати деб номланган либерализм шабадалари эсаётган бир онда ҳам тез-тез эшитиш мумкин эди. Бу даврдан олдинги Турғунлик ва ундан кейинги Каримов диктатураси ҳақида эса, гапириб ўтирмаса ҳам бўлади.
Аммо қизиғи шунда-ки, бундай инерт ва конформист тоифанинг бир қисми кейинроқ, Каримов режимига қилган узоқ йиллик садоқатли хизматларидан сўнг бирдан, кутилмаганда кўзлари очилиб, шу пайтгача кўзи ўнгида узоқ йиллардан бери амалга оширилган режим жиноятларини “кўра бошладилар” ва “диссидент”га, ҳатто овози энг юксак чиқадиган “диссидент”га айландилар ва ҳатто эски диссидентларга, самимий курашчи, ватанпарварларга насиҳатлар ва ҳатто ифтиролар ҳам кила бошладилар. Бу тоифанинг бир қисми, Ўзбекистон миллий хавфсизлиги тарафидан мухолифат ичига киргизилган каламушлар бўлса, бошқа бир қисми режимга қилган садоқатли хизматига қарамaй, шунга лойиқ мукофот ололмаган аламзадалар эди. У ҳолда ҳам, бу ҳолда ҳам, бу – халқ дарди билан иши йўқ бир тоифа бўлиб, уларнинг асос мақсади – ўз қурсоқлари эди.
Умуман, ҳозирги кунга келиб, ўзбек диссидентлик ҳаракати ичида жуда кўп сохта қаҳрамонлар пайдо бўлди. Аслида, бундай сохта қаҳрамонларнинг яратилиш схемаси жуда жўн, масалан, бу схемага мисол бўладиган, ўзим гувоҳ бўлган бир воқеани сўзлаб бераман. Мустақиллик ҳаракати тафсилотларидан унча хабари бўлмаган диссидентлардан бири Мустақиллик кунига атаб, “Мустақиллик учун курашган инсонлар” сарлавҳаси остида рўйхат туза бошлади ва рўйхатнинг тепасидаги ўринлардан бирига бир журналистнинг исмини ёзди. Бу журналист ўз номини бундай ғаройиб рўйхат тепасида кўриб, ҳайратга тушди ва “ҳай, биродарлар, мен мустақиллик учун курашганим йўқ-ку, мен доим Совет Иттифоқининг сақланиб колишини истаганман, ҳозир қам Совет Иттифоқи қайтиб келишини орзу қиламан, мен ҳатто Каримов сиёсатига ҳам қарши эмас эдим, фақат 1999 йил воқеларидан кейин, фикрим ўзгарди”, деди самимият билан. Агар бу журналист самимий бўлмаганида эди, у бугун мутлақо мустақиллик курашчилари рўйхатининг бошида турган бўлар эди.
Мустақиллик арафасида Конформист қандай қилиб, “Диссидент”га айланишиига доир яна бир ибратли воқеани менга “бирлик”чилардан бири сўзлаб берган эди. Унинг айтишича, ҳаракат аъзоларидан бирини милиция олиб кетибди, маҳалладилар билан буни муҳокама қилишаётганда, у ердаги конформист фаоллардан бири:”Э, айби бордир-ки, милиция олиб кетган, айби бўлмаса, нимага олиб кетади?” деб ақл авваллик қилибди. Мухолифатчи:”Ҳеч кандай айби йўқ эди”, дейишига қарамай, бояги одам ўз сўзида туриб олибди. Орадан бир ҳафта ўтмай, ушбу конформистнинг ўзи мухолифатчининг олдига йиғлаб келиб, ўғлини милиция олиб кетганини, унинг чўнтагига наркотик ташлаб, қамашганини айтиб, зор йиғлабди. Бундай воқеадан хафа бўлиш ўрнига хурсанд бўлган мухолифатчи уни мазах қилиб:”Айби бордир-ки, қамашган, бизнинг милиция айбсизларни қамамайди, бир ҳафта олдин айтган гаплариниз эсингиздами?”, деб кулган.
Конформизм ва ватанпарварлик туйғуларига оид яна бир воқеа билан рисолани битиришимиз мумкин. “ЭРК” партияcи энди тузилган пайтларда партия раҳбари Муҳаммад Солиҳнинг шофери менга ўз маҳалласидаги қариялардан бири билан ўтказган диалогини гапириб берди. Унинг айтишича, қария Муҳаммад Солиҳ ҳақида гапирар экан, “Нима қилади мансабга интилавериб, тинчгина юравермайдими?” дебди. Бунга жавобан, шофер:”У киши сизлар учун қайғуряпти, сизлар ҳам яхши яшашингизни истайди, у ўзига тўқ, бой одам, агар истаса, ҳозир ҳам мазза қилиб яшаши мумкин”, деганидан кейин чол бирдан ўзгариб, Муҳаммад Солиҳни дуо қила бошлабди.
Хуллас, Конформистдаги комфорт ва дискомфорт ҳисси фақат унинг ўз шахси билан боғлиқ бўлса, Ватанпарвардаги бундай ҳис унинг Халқи билан боғлангандир.
Мақсуд Бекжон
17.11.2018
ЯРАТУВЧАН МАҲКУМЛИК
Илгари уйғур фатализми ҳақида ёзгандим. Шу йил ёз ойида Туркияни кезар эканман, мустақил – иқтисодий, ҳарбий ва сиёсий жиҳатдан ислом дунёсида энг кучли ҳисобланган бу мамлакат аҳолисининг миллий шуурли, ватанпарвар қисмида айнан ўша ишғол остида яшаётган уйғурларда бўлган фатализмни, Қадарга маҳкумлик туйғусини кўрдим. Тасодифан бир автобус ҳайдовчиси билан гаплашиб қолганимда, унинг икки-учта одатий, кундалик жумлалардан сўнг ҳеч қандай боғсиз, “кўприк”сиз ҳаёт-мамот сингари юксак бир мавзуга кўчиши, ўзларининг ватан ҳимояси учун ҳар лаҳзада ўлишга тайёр эканлиги ҳақида гапира бошлаши мени, худди илгари бошқа ватанпарвар турклар билан суҳбатда бўлгани каби, яна бир марта ҳайратга солди. “Бизнинг кетадиган жойимиз йўқ, бизнинг Ватан учун курашиб, ўлмакдан бошқа ҳеч чорамиз йўқ”, деди у маҳкум бир оҳангда. Ундаги бу маҳкумлик қарийиб ирсий бир туйғу эди – назаримда,турклар Анадолига кўчиб келганидан бери ўтган 900 йиллик давр мобайнида улар кўрсатган бутун қаҳрамонликлар заъмирида ана шу маҳкумлик туйғуси ётгандай..
Хитойликлар томонида ишғол этилиб, улар томонидан ассимиляция ва қатлиом қилинаётган Шарқий Туркистон аҳолиси билан, Туркия ҳудудини 900 йил аввал фатҳ этиб, бутун бу давр мобайнида ўзларининг маҳаллий аҳоли тарафидан ассимиляция ва қатлиом қилинишига қарши доимий сафарбар ҳолатда бўлган турклар такдирида ва кайфиятида мудҳиш бир ўхшашлик бор эди. Яна бошқа бир турк, Миллиятчи Ҳаракат Партиясининг ветеранларидан бирининг Ватан ҳақида бундан 20 йилча олдин айтган сўзлари янада фожеалироқ эди, у айнан шундай деди:”Агар бир кун душманларимиз бизни бу ердан қувиб чиқарса, бизнинг ота юртимиз – Туркистондан бошқа борадиган жойимиз йўқ”.
Энди, ҳаётининг ҳар лаҳзасини шундай туйғу билан яшаётган бутун бошли бир миллатнинг кундалик ҳаётини тасаввур қилиб кўринг. Боши берк маконга кириб қолган руҳ энергиясининг нақадар таҳликали эканини бир кўз олдингизга келтиринг. Бизнинг боболаримиз Туркистон чўлу-биёбонларида, водий ва воҳа кенгликларида ўзларидан бошқа биронта ёт улусни учратмай от чоптирар экан, улардаги руҳ хам ҳадсиз кенгликларга ёйилиб, сингиб, қаршилик кўрмаган ҳар қандай энергия сингари ўзидаги қувватни йўқотганини, руҳимиз худди камоннинг бўшашиб қолган ипи сингари яроқсиз ҳолга келганини ирсий бир хотира билан чуқур ҳис этамиз.
05.11.2018
СОВЕТ МАНҚУРТЛИГИ ҲАҚИДА
(Жириновскийнинг Ўзбекистон сафарига доир мулоҳазалар)
Совет манқуртлигининг табиати мени ҳайратга солади, бу манқуртлик илдизлари ҳақида кўп ўйлайман. Албатта, манқурт психолoгияси заминида зеҳний, маънавий муаммолар билан бир қаторда ижтимоий сабаблар ҳам ётгани шубҳасиздир. Бундай сабаблардан бирининг манзараси, наздимда, қуйидагидайдир:
Совет йўқсиллиги аксарият одамларда маиший турмушга доир буюк бир ҳарислик, ташналикни устувор қилди. Йўқсиллик худди бир Лупа сингари ҳаётнинг энг майда жиҳатларини, воқеа ва ҳодисаларини йирик, аҳамиятли қилиб кўрсатар эди. Шу маънода совет одамлари кўзидаги бу йўқсиллик Линзасини, ҳеч иккиланмай, бахт-саодат манбаи деб аташ мумкин эди. Совет бахтиёрлиги моҳияти “Қоникиш” эмас, “Қаноат” бўлган. Албатта, фалсафий нуқтадан қараганда, бу икки ҳолатнинг бир-биридан фарки йўқ, дейиш мумкин, нега-ки, агар мавзу фақат бахт бўлса, бу бахтгнинг сабаби нима эканлиги кимни қизиқтиради? Яъний, бундай “фалсафий” заминда ҳатто Диоген сингари бочка ичида ўтириб ҳам бахтли бўлиш мумкин.
Бугун совет даврини носталгия билан эслаётганлар йўқсулликдан бунёд бўлган ўша “саодатли онлари”ни соғинаётган қуллардир. Бундай тоифанинг тубан соғинчига на ўз халқининг қуллардай эксплуатация қилингани ва таҳқирлангани, на оғир ҳаётга дош беролмай, ўзини ёққан минглаб ўзбек аёлларининг жувонмаг бўлган умри, на пахта далаларида ишлатилган кимёвий дорилар оқибатида халқ орасида ёппасига пуштсизлик ва хасталикларнинг авж олгани, ўлимлар сони кўпайгани, на Ўзбекистоннинг бутун ер ости ва ер усти бойликлари рус босқинчилари тарафидан талон-тарож қилингани, на мамлакат экологияси ва заминнинг асрларга етгулик даражада заҳарланиб, ифлослантирилгани ва на денгиз ва дарёларнинг қуритилиб, йўқ этилгани моне бўлaолaди. Бундай манфур тоифанинг носталгиясига ҳатто уларнинг ўз аждодларининг босқинчилар тарaфидан қатлиом қилингани-ю, тарих ва маданиятининг бузилиб, йўқ этилгани ҳам ҳеч ҳалақит бермайди.
03.11.2018
НА ЛИБЕРАЛЛИК, НА-ДА ДИКТАТОРЛИК МАСЪУЛИЯТДАН ҚУТҚАРАДИ
Репрессияларнинг давом этаётгани сўнгги пайтларда ўтказаётган ислоҳотлари туфайли Мирзиёев шахси (ҳукумати, демаймиз, чунки, Ўзбекистондаги тузум авторитардир) қозонаётган сиёсий капитални йўққа чиқаради. Мирзиёев бундай бўлишини истайдими? Менимча, истамайди.
У ҳолда, ўлкада пайдо бўлган сиёсий коллизияни изоҳлашда қизиқ бир дилемма ўртага чиқади: авторитар бир сиёсий тузум механизмларидан бирининг (масалан, МХХнинг) бу тузум раҳбарининг иродасига зид ҳаракат қилиши тузум раҳбарининг авторитарлигини (авторитетини, дейиш хам мумкин) инкор қиладими? Агар инкор этса, бу нарса Мирзиёевнинг авторитар эмас, либераллигини (ҳар ҳолда, сиёсий репрессияларга муносабатда либерал – парадокс) билдирадими ёки унинг сиёсий иродасининг заифлигини англатадими?
Нима бўлганда ҳам шуниси аниқ-ки,ўлкада юз бераётган воқеаларга асосий масъул бўлган киши – давлат бошлиғидир. На унинг диктаторлиги, на-да авторитар ёки либераллиги уни бу масъулиятдан халос қила олади.
06.01.2018
ТАҚРИЗ
1
Бу –…
Мукаммал бир бўшлиқ эди,
Бу-
Ўзини-ўзи тўлдирган
ЗИЧ бир бўшлиқ эди.
2
Ичидаги туйғу эмас,
Туйғу ҳақидаги ТУШУНЧА эди.
03.10.2018
БЎШЛИҚНИНГ ТЎЛДИРИЛИШИ
Ўзбекистон маориф вазирлиги Россиядан 25.000 нафар рус тили ўқитувчиси юборишини илтимос қилибди…
Ажойиб фикр! Аҳолига рус тилини ўргатиш учун 25 минг рус ўқитувчисини, инглиз тилини ўргатиш учун эса, яна шунча миқдорда инглизни таклиф этиш керак. Бундан ташқари, француз, немис, араб тилларини ўрганишга иштиёқмандлар хам топилади, улардан ҳам шунча миқдорда чет элдан ўкитувчи таклиф килинса, яхши бўлади.
Бу билан чекланилса, тўғри бўлмайди, маорифни яхшилаш учун, юқорида номи зикр этилган халқлардан маориф вазирлигини тўлдирадиган миқдорда вазирлик ва амалдорлик лавозимларига ақлли мутахассисларни ҳам таклиф қилиш керак.
Энг муҳими эса, давлатни бошқариш учун президент ва министрликлар ва бошқа давлат тизими раҳбарликларидаги лавозимларга катта бир контингент лозим бўлади, уларни ҳам таклиф килиш керак чет эллардан.
Ва ниҳоят, халқ халқ бўлиши учун Ўзбекистонга четдан 32 миллионлик аҳоли келтирилса, айни муддао бўларди.
26.09.2018
ИСРОФ ҚИЛМА УФҚНИ
Сўзга харжлама бу мовий осмонни,
Исроф қилма уфқни таърифларга,
Сарфлама ташбеҳга бу тенгсиз онни –
Зое қилма ҳашамни ҳарфларга.
Сени аврамасин башар матлаби –
Таърифга тушкунлик, сўзга ўсаллик.
Кўксингда яшасин Ҳарамда каби
Ирод қилинмaган номсиз Гўзаллик.
10.02.2018
ГИПОТЕТИК ВАТАНПАРВАРНИНГ ГИПНОТИК МУОЛАЖАСИ
(роман учун мавзу)
Ватанпарвар ўз Ватанига бўлган севгисини “фош” қилиш учун, бу севгининг ўзи ўйлагандай самимий эмаслигини, унинг таъмага, манфаатга қурилганини исботлаш учун ўзига саноқсиз сабабларни келтиради, минглаб тахмин ва гумонларни айтади, юзлаб гипотезаларни қуради ва бу тахмин ва гумонларнинг лоақал биттаси ўзининг наздида салгина ҳақиқатга якинроқ бўлиб кўринса, бирдан тинчланади, ўзини анча ақллироқ ҳис қилади, кўксидаги мажҳуллик тарқагандай бўлади, энг муҳими, ўзининг у “қадар ҳам анойи” эмаслиги борасидаги ўз хулосасидан қониқиш туяди ва сўнгра мануният билан: “мен алданганим йўқ” дея изтиробларга чек қўяди…
04.02.2018
МАНҚУРТЛИКНИНГ ЯНГИ КЎРИНИШИ
Сўнгги пайтларда ўзбеклар орасида “ислом – араблар дини” дейдиган бир тоифа пайдо бўлди. Бу гапни айтаётганларнинг аждодлари, агар улар ҳақиқатан ўзбек бўлган бўлса, энг ози билан бир минг икки юз йилдан бери ислом динини ўзининг дини деб келганлиги аниқдир.
“Ислом – арабларнинг дини” дейдиганларнинг мусулмон ота-боболари “ислом бизнинг динимиз” деб яшаб ўтгани уларнинг араб бўлганини билдирадими? Агар шундай бўлса, исломга тош отаётган бу манқуртнинг ўзи қандай килиб, турк бўлиб қолган? Ҳатто бу манқуртнинг гапларидан келиб чиқаётган “менинг аждодларим минг йилдан ошикроқ пайтдан бери аҳмоқ бўлиб келган, мен улардан ақллироқман, исломни рад этиб, “тангричи” бўламан”, деган ақлдан ташқаридаги хулосани теоретик ўлароқ қабул қилинганида ҳам унинг минг йил давомида мусулмон бўлиб келган “аҳмоқ” аждодларидан олдинги “аклли” аждодларининг “тангричи” бўлганига ҳам ҳеч қандай кафолат йўқ, чунки, туркларда тангричиликдан ташқари бутпарастлик ҳам, оташпарстлик ҳам, шомонизм хам бўлган.
17.10.2017
БОРЛИҚСИЗ ИСМ
Ўзбек Ватанпарварининг ўз халқига бўлган сабабсиз севгиси ҳақида кўп ўйлайман. Бу севги сабабсиздир, чунки, биринчидан, халқ деган ҳилқатни шу пайтгача ҳеч ким ҳеч қаерда кўрмаган; боз устига, ватанпарвар номи бор-у, ўзи йўқ ушбу ҳилқатдан унинг севилишига сабаб бўлувчи бирон бир яхшилик ҳам кўрмаган.
Аксинча, “халқ вакиллари” сифатида тақдим қилинган зотлардан бу бечора ватанпарвар доим “уйинг куйгур бузғунчи”, “юртбошимизни тинч қўй” қабилидаги лаънат ва қарғишлардан бошқа ҳеч нарса эшитмаган. Агар, худо кўрсатмасин, ватанпарварнинг бошига бирон бир фалокат келса, “халқим” деб ўз жонини гаровга қўйган бу инсонга ёрдам кўрсатиш у ёқда турсин, аксинча, номи бор-у, ўзи йўқ бу борлиқ тамсилчилари “ҳа-а, бузғунчи, қўлга тушдингми,энди жазонгни оласан”, дея мазах қилганига кўп гувоҳ бўлганмиз.
Аксари ёзувчиларимиз 1930 йилларда қатaғон қилинган миллатпарвар ёзувчи ва зиёлиларимизнинг аянчли тақдири ҳақида ҳаяжон билан гапирар эканлар, ўзларидаги бу пафоснинг соғлом ақл соҳиблари наздида нақадар сохта ва кулгули кўринаётганини ҳеч англамайдилар. Улардаги бу пафосни бир пул қилаётган нарса – 30 йиллардаги қатағонларнинг бугун ҳам ушбу ёзувчилар кўзи олдида, бурни тагида давом этаётгани ва буни улар кўришни истамаётгани, бугунги кундаги қатоғонларни ўтмишдаги катағонлар билан боғлашга журъат қилмаётганидир.
Ўзбек классиги, ўзбек ватанпарвари Абдулла Қодирийнинг “Мозийга қайтиб иш кўриш хайрлидир”, деган жумласини ишлатишни яхши кўрадиган ёзувчиларимиз 30 йиллар қатaғонлари ҳақида ёзиб, бугунги қатaғонлар қақида сукут сақлар экан, уларнинг мияларида фақат “Мозийга қайтиб иш кўриш таҳликасиздир” деган фикр чарх урадиган кўринади.
.Мақсуд Бекжон
07.10.2017
ЯХШИ ГУМОН
Яхши гумонда бўлиш яхши хислат.
Масалан, мухолифатдаги кўпчилик шу кунгача Ўзбекистоннинг янги президентига яхши гумонда бўлиб келди.
Шавкат Мирзиёев ўзи яхши одам, аммо атрофидагилар ёмон, деган яхши гумон кенг ёйилди.
Лекин мухолиф фикрдаги одамларга қарши сўнгги кунларда ўтказилётган қатоғонлар янги президентга кўрсатиб келинган бу яхши гумонни анча задалади.
Энди бу яхши гумонни тарк этаётганлар сони аста секин кўпайиб бораётир, яхши гумонда қолиш истагидаги одамлар учун эса, аргумент ҳам қолмаяпти.
Хуллас, агар мамлaкатадаги сиёсий жараён шу тарзда давом этса, яқинда ҳатто энг собит яхши гумондаги одамлар учун ҳам: “Мирзиёев ўзи яхши одам, шунинг учун ҳам унинг мамлакатда халққа қилинаётган зулмга алоқаси йўқ, бошқача айтганда, у мамлакатни бошқармаяпти” қабилидаги гапдан бошқа далил қолмаслиги мукаррар.
Аммо бундай гапни яхши гумон деб аташнинг ўзи гумон.
Мақсуд Бекжон
29.09.2017
ИБРАТ
Яқинда интернетда ўқитувчиларни калтаклаётган ҳоким акс этган видео лавҳалар тарқатилгандан бери бу лавҳаларни кўрганлар уни қизғин муҳокама этар эканлар, ёдимга тоғам (дойим) Жумабой дойи ҳақда раҳматли отам сўзлаб берган бир ҳикоя тушди. 1960 йилларда, советлар тузумининг энг мустаҳкам бўлган пайтларида, қишлоғимизга туман компартиясининг биринчи котиби, яъний, мавқеи жиҳатдан бугунги туман ҳокими даражасидаги бир мансабдор ташриф буюради. У пахта далаларини текшириб, кезиб юрар экан, қаршисига тасодифан ўша пайтда колхозда кассир бўлиб ишлаётган Жумабой дойим чиқиб қолади. Компартия биринчи котиби уни кўрган заҳоти “Бу бекорчи ким, бор, фалон жойга бориб, фалон кишини чақириб кел” дея ўшқиради дойимга. Дойим ғурурли одам бўлгани учун “бор, ишингни қил”, деб жавоб беради. Бундай муомаладан қутуриб кетган мансабдор дойимни болахонадор қилиб сўка бошлайди. Сўкишни эшитган дойим бир сакраб, ҳокимнинг олдига боради-да, ёнидаги мулозимларнинг ҳай-ҳайлашига карамай, уни бир уриб, ерга ағдаради. Мулозимлар “милитсия чақиринглар” дея қий-чув кўтара бошлагач, дойим тезда у ерни тарк этиб, уйига келади-да, қамалишдан қўрқиб, ҳаялламай Тошўғуздаги (ҳозир Туркманистон ҳудудига қарашли эски Хоразм ерлари) қариндошлармизникига кетиб қолади. У ерда бир неча ой, то ола-ғовурлар бости-бости бўлгунича қолиб кетади. Яъний, дойим ҳокимнинг ҳақоратига жавоб қайтарар экан, бунинг оқибатлари ҳақида ўйлаб ўтирмаган. Бундай кишилар ҳақда 19 асрда рус босқинчиларига қарши кураш олиб борган доғистонлик мужоҳид имом Шомил “Жасур одам таҳлика қаршисида ўз ҳаракатининг оқибатини ўйлаб ўтирмайди”, деган экан.
ИККИ ЮЗЛИЛИК
Бугун Ўзбекистон сиёсий муҳитида қонхўр диктатор Ислом Каримов бошқаруви пайтида кўзга ташланмаган ноёб бир ИККИ ЮЗЛИЛИК пайдо бўлди.
Ўлкадаги Сиёсий муҳитнинг биринчи юзи мамлакатда барча жабҳаларда ислоҳотлар ўтказишга ваъда бераётган ва шундай қилишига кўпчилик умид қилаётган янги президент Шавкат Мирзиёев бўлса, унинг иккинчи юзи ўлкани шундай ислоҳотларга муҳтож қилган ва энди ҳайкаллар, хотира ва идеология сифатида иккинчи умрини бошлаётган собиқ ҳукмдор Ислом Каримовдир.
Худди қадим Pим мифологиясидаги Янусники сингари том қарама қарши томонга қараган бу иккита юзнинг қайси бирига ишониш – бугунги ўзбек жамиятининг энг чигал жумбоқларидан бирига айланди.
Мақсуд Бекжон
31.08.2017
ҒАЙРИ СИЁСИЙ ЖУМЛА
Турк сиёсатчилари нутқлари ва маърузаларида мени энг кўп ҳайратга соладиган жумла “Бу ерларни биз ватан эттигимизда” қабилидаги жумладир. Бу мутлақо ғайри сиёсий бир жумладир. Айниқса, аҳолисининг каттагина бир кисми ўртасида сепаратизм, бўлгинчилик кайфияти кучли бўлган ва атрофида бу тупроқларни ўзларининг азалий ерлари деб ҳисоблайдиган турли хил улуслар яшаётган Туркияда бундай жумлани ишлатиш бир ватанпарвар турк сиёсатчиси учун (албатта, ХДП каби бўлгинчи кайфиятдаги партия мансублари бундан мустасно) сиёсий хатодир. Бу жумла тарихчиларнинг, ёзувчи ва журналистларнинг жумласи бўлиши мумкин, аммо у ўз ватани бутунлигини истаган бир сиёсатчининг жумласи эмас.
Масалан, Норвегияга ўз номини берган норвеглар бу ерларнинг туб аҳолиси бўлмаган, бу ернинг аборигенлари сами (финн-угор груруҳига мансуб) халкидир, аммо норвег сиёсатчилари ҳеч қачон “биз бу ерларни ватан эттигимизда” сингари жумлани ишлатмайди. Худди шу гапни бундан 500 йил олидн ҳиндуларнинг ерларини ишғол этиб, ўзлариники килган америкаликлар ҳақда ҳам, худди шундай давр ичида улкан Сибир ерларини ишғол этиб, ўзлариники қилган руслар ҳақда ҳам, Австралияни ишғол этган инглиз австралияликлар ҳақда ҳам, этрусклар ерини ўзларини қилган италиёнлар ҳақда ҳам, бундан 2500 йил олдин мидияликлар ерини ишғол этиб, ўзлариники қилган бугунги эронликлар ҳақида ҳам айтиш мумкин.
Халқлар доим қаердандир келиб, маълум бир заминни ватан қилганлар, заминга азалдан мутлоқ эгалик қилган биронта ҳам ирқ йўқдир. Зотан, бугунги ирқ ва халқлар Жаннатдан Ерга “эмиграция” қилинган Одам ота ва Момо Ҳавонинг зурёдларидир. Шундай экан, Туркия сиёсатчилари ўзларининг “биз бу ерларни Ватан эттигимизда” жумласи мамлакат ерларига кўз тиккан турли хил боши бузуқларда Туркияни парчалаш васвасини кучайтиришдан бошқа нарсага ярамаслигини англаб етишлари керак.
Мақсуд Бекжон
26.06.2017
САМИМИЯТ ТУРЛАРИ
1995 йил ноябр ойида Бокуда бўлиб ўтган BBС радиоси журналистлари семинарида украиналик таниқли журналист Микола Вересень менга ўзининг қизиқ бир кузатишини айтиб қолди, у бу кузатишини:”Сиз мусулмонлар бир-бирларингиз билан самимий, мусулмон бўлмаганлар билан эса, носамимий гаплашасизлар”, қабилидаги сўзлар билан ифода қилди. Мен унга “агар биз сенга мусулмонга муoмала қилгандай муомала қилганимизда эди, сен бизни тушунмаган ва ҳатто биздан хафа ҳам бўлган бўлардинг, чунки, биз сенга минг йиллик анъаналарга таянган ўз ҳатти-ҳаракатларимиз ва калималаримиз ортида ётган мазмунни тушунтириб ўтириш мажбуриятида қолган бўлардик ва сўнг, бу ҳам етмагандай, сен бу изоҳларимизнинг ҳаммасини “ҳазм” қилиб,тушуниб етишингни яна минг йил ўтириб кутишимизга тўғри келган бўларди. Шу сабабли биз сенга сен учун тушунарли бўлган самимиятни кўрсатамиз ва бундан сен хафа эмас, хурсанд бўлишинг керак”, деганимдан сўнг у хохолаб кулиб юборди ва бундай талқинни қабул қилиб, қўлимни самимий қисди.
Ўтган куни бу мавзуга доир, аммо юқоридаги воқеага моҳиятан том тескари яна бир ходиса гувоҳи бўлдим: 18 йил қамоқда ётиб, озодликка чиккан акам Муҳаммад Бекжон журналистларга берган интервюсида ўз оғаси Муҳаммад Солиҳ билан ҳаяжон туфайли салом-аликдан наригa ўтиб, дурустроқ гаплашолмаганини айтди – ака-уканинг 18 йиллик ҳижрони олдида ҳеч бир сўз етарлича ифода қувватига эга эмаслиги кундай равшан эди. Айникса, туйғу ва унинг ифодаси ўртасидаги диссонансдан энг эҳтиёт бўлган одам ва унинг “хатим қисқа бўлди, она, сенинг уйқунг каби қисқа, аммо етар юзларингга боссанг..” ва ёки “мен сенга талпиндим, мен сенга чопдим … ва ниҳоят топдим, аммо бир сўз хам айтолмай ёнингдан ўтдим”, сингари эталонга айланган шеърий сатрлар муаллифи шоир Муҳаммад Солиҳ учун бундай ҳолат кутилмаган ҳолат эмас эди. Бу ҳолат икки соат бир ҳужрада жим ўтириб, охирида “жуда яхши суҳбат бўлди”, дея тарқалиб кетган икки мутассaуф ҳақдаги ривоятни эслатди менга. Яъний, самимиятнинг кўриниши эди бу ҳам. Қардош руҳларнинг самимияти, сўзларга эҳтиёж туймаган руҳларнинг самимияти эди бу…
Мақсуд Бекжон
25.02.2017
БУЮК ИДЕОЛОГИК ЧАТНОҚ
“Фарзандимиз отасиз, онасиз яшаши мумкин, аммо Ватансиз яшай олмайди”, “Аллоҳга шукр-ки, фарзандимиз шаҳидлик мартабасига эришди, у бир хасталикдан ва ёки автоҳалокатда ўлиши хам мумкин эди”, “Ватан учун бир оёқдан ажралиш нима бўлибди, биз майдонга жонимизни бериш учун чиққан эдик”, қабилидаги хитобларни бугун Туркиянинг ҳар ерида эшитиш мумкин.
Oёғи осмондан келган қадриятлар
Бугун Туркияда давлат тўнтариши уюштиришга ташаббус қилиб, юзлаб бегуноҳ мусулмонларни ўлдирган ва улардан минглаб кишини яралаган, бутун давлат биноларини, шу жумладан парламентни ҳам вайрон қилган террорчиларнинг жиноятлари ҳақида лом-мим демай, улар ҳибсга олинганидан сўнг бу террорчиларнинг “ҳақ-ҳуқуқ”лари ҳақида сайрай бошлаган Ғарблик “ҳуқуқ”чилар менга испан миллатига мансуб бир норвегиялик аёлнинг ҳайрат тўла ҳикоясини эслатди. Аёлнинг ҳикоя қилишича, у ўз боғидаги зараркунанда қуртларни териб олиб, уларни ўлдиришга қўрққанидан, ўзи ўлиб қолар, деган умидда қуртларни туз солинган бир идиш ичига ташлайверибди. Буни кўриб қолган қўшниси бу ҳолга норозилик билдириб, агар бу ишингни давлат таркибидаги “Ҳайвон муҳофазаси ташкилоти” кўриб қолса, сенга ҳашоратни қийнаб ўлдираётганинг учун катта жарима ёзади, деб огоҳлантирибди.
Бу ҳикоя ўз навбатида ўша пайтда менга оёғи осмондан келган қадриятлар мавзуига доир ўзим шоҳид булган яна бир суҳбатни эслатган эди. Суҳбат давлат тармоғида ишлайдиган бир гуруҳ кимсалар ичида бўлиб ўтиб, мавзу – яиндагина ирқчи Брейвик томoнидан амалга оширилган ва юзга яқин одамни ҳалок қилган террор ҳаракати эди. “Бир неча ўн (“dusinvis”) ахлат ўлдирилди, деб шунча шовқин-сурон кўтариш шартми?” деди ташқи кўринишидан жуда маданиятли кўринган раҳбар аёллардан бири. Эрдўғон айтганидай, “дурум – бу”. Энг ёмони, бундай мунофиқликка жўр бўлаётганларнинг кўпчилиги ва ҳатто айтиш мумкин-ки, энг ашаддийлари – аждодлари бир пайтлар мусулмон бўлган кимсалардир.
Мақсуд Бекжон
26.07.2016
Дин ва анъана
Ўзбекнинг Анъанаси унинг Динига ҳам “тузатишлар” киритиши мумкин экан баъзан. Маълум-ки, ўзбек оилаларида аёл ўз эрининг исмини айтиб чақирмайди, уни ё “дадаси” деб ва ёки фарзандларидан бирининг исми билан ва ёки биронта лақаб билан чақиради.
Менга Афғонистондан Оврупога келиб яшаётган бир ўзбек оиласидаги Раҳматулло исмли бир ўзбек одамнинг аёли намоз ўқир экан, ҳар раккат сўнгида “Ассалому алайкум ва рахматуллоҳ”, дейиш ўрнига “Ассалому алайкум, Потмажоннинг дадаси” (“Потмажон” асли Фотимажон бўлиб, ушбу аёлнинг қизи экан) дея аввал ўнг томонига, кейин яна “Ассалому алайкум, Потмажоннинг дадаси”, дея сўл томонига салом бериб юргани ҳақида ҳикоя қилишди. Патриархал жамият устуворлиги маҳсули бўлган бундай латифанамо кўриниш баъзи мусулмон оилаларнинг ҳақиқий исломдан нақадар узоқда эканлигига, улар ислом деб ўйлаётган нарсанинг бор-йўғи анъана, урф-одат эканлигига ишора қилмaйдими? Ва бундай ҳолатларни инобатга олиб, дин танқидчилари “ислом” дея танқид қилаётган жиҳатларнинг, асли ислом эмас, балки, унга ҳеч алоқаси бўлмаган урф-одатлар эканлиги ҳақидаги хулосага келиш керак эмасми?
Мақсуд Бекжон
01.05.2016
“ЭРК” партияси таваллуди кунига
Ўтган асрнинг 80 йилларида ёш ўзбек шоирлари ижодида “Эрк” сўзи тез-тез ишлатила бошлади, бу жараён том маънода “дилдагининг тилга чиқиши” эди. Совет режими лошидан чиқаётган чиринди ҳиди билан бирга дарз кетган режимнинг ёриқлари орасидан ташқи дунёдан келаётган ЭРК эпкинлари ёш шоирларнинг шеърларига кўча бошлаган эди. Янги ўзбек шеъриятининг энг ёрқин вакилларидан бири бўлган Муҳаммад Солиҳ ўша пайтда ЭРК ҳақида қуйидагиларни ёзди:
БЕГОНА
(воқеа)
Амин бўлиш буюк бир неъматдир. Бир метрда неча сантиметр борлиги, бир кило неча граммдан иборатлиги, ўзингнинг қанча килограмм вазнда-ю, сув остида қанча вақт нафас олмай тура олишинг хақдаги билимларнинг бари инсонни мувозанатда сақлаб турувчи амният тошларидир. Инсонларнинг оқибатига, уй деворларининг собитлигига, фаслнинг мавжудлигига ишонч ҳам ана шундай амният тошларидандир.
Кунларимиз ҳақида
Ўзбекистонда фақат Хоразмдагина ҳафта кунлари ўзбекча айтилади, бошқа вилоятларда, ҳатто адабий тилимизда ҳам ҳафта кунларини форсча ном билан аташ қабул қилинган. Масалан, “душанба” Хоразмда “биринчи кун”, “сешанба”- “иккинчи кун” ва ҳ.к. сифатида айтилади. “Якшанба” эса, Хоразмда “бозор” деб аталади. Масалан, бошқа вилоятдан келган бир меҳмон: “душанба” ва ёки “чоршанба” (айни ўзбекча маъноси “иккинчи кун”, “тўртинчи кун”ни англатади), деса, оддий хоразмлик деҳқон хеч нарсани англамаслиги мумкин. Албатта, зиёлилар ёки адабий тилни ўрганганлар ва ёки Ўзбекистоннинг бошқа вилоятларига бориб юрганлар бундан мустасно.
Хафта номланишидаги яна бир муҳим фарқ – ҳафта ўринларидаги фаркдир. Масалан, Хоразмдаги “Биринчи кун” бошқа вилоятлардаги ва шунингдек, адабий тилимиздаги “иккинчи кун”га, яъний, “Ду Шанба”га тўгри келади. Хафта номлари ўзбекча айтила бошланса, менимча, тилимиз ҳеч нарса йўқотмайди, аксинча, ўзлигини топади. Рақам ва кун номларини форсча айтишда бир “шеърият” кўрадиганлар сони унча кўп бўлмаса керак, деб умид қиламан.
05.03.2015
ВОСПОМИНАНИЯ О ЖИЗНИ
Чувства вымерли, остались только понятия. Вездесущие “понятые” и люди живущие “по понятиям”, можно сказать, добились своего полного господства. Слова стали небесными или вернее, воздушными. Это случилось не от того, что они возвысились, а от того, что они потеряли связь с землей, с жизнью. Сегодня народ имитирует нацию, не являясь ею. Люди имитируют радость при полном ее отсутствии. Каждый знает как “сохранить” честь и лицо, которые отсутствует. Даже страдания – даже эти самые, казалось бы, далекие от неискренности и фальши проявления человеческого духа и даже рефлексы искромсанного пытками человеческого тела потеряли свой ореол правдивости, а еще хуже – правдоподобности. Смотря на весь этот ужас, я не знаю что во мне говорит: боль или воспоминания о ней.
Максуд Бекжан
14.08.2013
ГАП ДЎППИДАМИ Ё САЛЛАДА?
Сўнгги пайтларда халқнинг сиёсатга бефарқ бўлиб қолаётганига ягона сабаб – унинг диндорлиги, қабилидаги гап-сўзлар кўпайиб кетди. Бундай гаплар шундай қарорли равишда ва шу қадар кўп такорланаяптики, ўлкамиздаги аҳволдан хабари бўлмаган одам, “бу мамлакат роса сиёсатчиларга тўла экан-у, шу қолоқ диндорларгина кўпчиликдан ажралиб, худбинларча ўз икир-чикирлари билан овора бўлиб ётган экан”, деган фикрга келиши аниқ.
Уйғур фатализми
Шарқий Туркистонда сўнгги кунларда рўй бераётган воқеалар , бир гуруҳ уйғур ўғлонларининг пичоклар билан қуролланиб, полициячиларга ҳужум қилиши, уйғурларнинг ўз мустақиллиги учун кураш олиб бораётгани ҳақдаги воқеликни яна дунё жамоатчилиги диққат марказига қўйди, аммо бу диққат-эътиборда бирон бир туйғу йўқдир, агар бўлса ҳам, бу – уйғурларга ҳамдардлик туйғуси эмас, балки, улар олдидаги қўрқув туйғуси бўлиши мумкин. Daha fazlasını oku…
ЮМУҚ КЎЗЛАР БАХТИ
(“Сиёсатга аралашмайман”, деганларга бағишлов)
Кўзингни юмасан – юмилар оғриқ,
Кўзингни юмасан – йитади кадар.
Қийноқларинг асли кўзингга боғлиқ,
Кўзларингни юмсанг, кетишар бадар.
Жест как способ общения
Эзопов язык – это тот язык, который более или менее приемлем в былинном Узбекистане благодаря его непонятности тугодумам у власти. Этот язык и использовали недавно группа художников в Ташкенте чтобы “иносказать” свои мысли или вернее, “инопроявить” посредством инсталляций свои эмоции и ощущения, которые рождались от баснословной действительности Узбекистана. Главным мотивом и “персонаж”ом инсталляции, декорации и инсценировок была ёлка, вернее, ёлочная история в Узбекистане, а еще точнее, ёлочная истерия каримовских властей.
Шеърга ҳалақит берган нарсалар
Кўпинча проза жанрида ёзиш ҳақида ўйлар эканман, беихтиёр бундан 20 йилча олдин юз берган шу мавзу билан боғлиқ бир вокеа эсимга тушади. 1992 йилнинг ёзи эди. Мен акам Жуманазар билан Дўрмондаги ёзувчилар боғида қурилаётган дала ҳовлимиздан шаҳарга қайтаётиб, шоир Мирза Кенжабекнинг дала ҳовлиси ёнида Мирза аканинг ўзи ва ўзбек прозасининг йирик вакилларидан Шукур Холмирзаев ва Эркин Аъзамовлар ўтирганини кўриб, улар билан узоқдан саломлашдик ва йўлимизда давом этмоқчи эдик, Шукур ака мени чақириб колди ва биз келиб, жамоага қўшилдик. Ҳол-аҳвол сўрашганимизда сўнг Шукур ака ўзига хос бир кўтаринкилик билан ўтган ҳафта Ўзбекистон ёзувчилар уюшмасида проза жанрининг навбатдаги семинари бўлиб ўтгани ва унда менинг “Ёш куч” журналида чоп этилган иккита ҳикоям муҳокама қилингани ва бу мавзуда доклад қилган “баъзи аҳмоқлар”нинг бу ҳикоялар “ўзбек прозасида янги йўналиш, янги уфқлар очгани” ҳақдаги бемаъни гапларини тинглашга мажбур бўлгани ва сўнгра ўзи минбарга чиқиб, бу аҳмоқ нотиқларнинг таъзирини берганини гапириб берди. “Ука, сен проза ёзма, проза жиддий нарса, сенинг ёзганларинг эса, пижонликдан бошқа нарса эмас”, деди Шукур ака.
ОДА К ПОСЛЕДНЕМУ ПРОВИНЦИАЛУ
(Друзьям, провинциалам – художнику Шухрату Бабажану и режиссеру Сали Давлетову посвящаю)
В этой неподвижности глаз Провинциала есть нечто фундаментальное, прочное, незыблемое. Все, что отражается на сей стеклянной поверхности разбивается вдребезги соприкасаясь с каменной, бесстрастной, непоколебимой прочностью. Взгляд этот может быть обращен куда угодно: вдаль – сквозь предмета обозрения, в бок- мимо объекта сосредоточения или даже во внутрь себя – полностью игнорируя собеседника стоявшего перед ним и разговаривающего с ним. Провинциал может общаться одновременно с двумя собеседниками на разные темы и при этом даже противопоставляя их друг-другу или еще хуже, со невнятным бормотанием “говорить за спиной”, если можно так выразиться, стоявшего перед ним.
Но нельзя воспринимать такую, казалось бы “многоликость” провинциала как лицемерие, так как он это делает совершенно невинно, почти как ребенок не осознающий того, как он выглядит со стороны и совершенно не думающий о том впечатление которое он может производить на окружающих. Его “отвлеченность”, его “отсутствие” перед собеседником и даже его сарказм и “сплетня” есть не что иное, как великая ценность, это проявления корней, эта сама Почва, где он рос, соизволила подобным образом проявить себя через Провинциала. Опять таки нельзя из этого сделать заключения, что “корень” или “почва” его испорченная и по этому он ведет себя так “лицемерно” в отношении представителей “внешнего мира”: почва его совершенна здоровая, даже намного здоровее чем у тех, кого он высмеивает; это тот момент, когда провинция с ее четко очерченным багажом сталкивается с бесформенным, многоликим мегаполисом (кстати, так называемое “лицемерие” Провинциала рождается как раз из этой, многоликой особенности мегаполиса, это своего рода ответ на безликость мегаполиса); это можно еще уподобить на проявление электрических зарядов когда голый провод соприкасается с внешним объектом. Провинциал, лишившись своей сферы обитания превращается в голого электрического провода, небезопасного для окружающих.
Провинциал это тот, кто хочет втиснуть весь мир в свою махаллю, это тот одержимый, который хочет приспособить вселенную к своему мировоззрению. Он хочет упорядочить мир по своему укладу и в этой коллизии происходят удивительные вещи не предусмотренные ни самим Провинциалом и ни его оппонентом – Миром: происходит Созидание. В отличие от ординарных людей Провинциал никогда не набирается “опыт”а, скорее, окружения набирается опытом в его лице.
Его ум и дисциплина, продиктованные и сформированные узкими улицами и тупиками его маленького родного городка – где каждый твой шаг отмечен и оценен, где каждый твой вздох и выдох измерен тесными рядами низеньких одноэтажных домов проявляется во внешнем мире как обоюдоострый клинок, который готов в любой момент воткнуться в расслабленное от бескрайных просторов Мира, чтобы пробудить его от самодовольной спячки духа.
Сегодня почти не осталось провинциалов, не осталось тех, кто сохранил в себе Человеческий дух в его изначальном проявлении и чистоте. Ныне перестать быть провинциалом вовсе не значит стать жителем великолепных столиц с высокообразованным населением или стать гражданином Мира с широким видением мира; перестать быть провинциалом сегодня означает лишь перестать быть самим собой, стать безликим обитателем интернета или прочиx коммуникативных или развлекательных устройств. Провинциальность, как основная созидающая сила уходит в небытие, на замену приходят роботоподобные потребители, которые не только сами не созидают что-то духовное, а наоборот, даже не нуждаются в Духовном, созданным уже до них, а потребляют они то, что в старые времена назывались “непотребными”. То есть, потерялись понятия халал и харам, чистое и грязное, высокое и низкое.
Максуд Бекжан
01.06.2013
Табиийлик ва сунъийлик хусусида
“Ирқчилик табиий, демократия эса, сунъийдир” деб ёзилган улкан шиорни кўриб қолдим Норвегия пойтахти Ослонинг машҳур музейларидан бири бўлган Вигеланд музейи деворида. Бу шиор Осло марказидаги бу музей деворида атрофдаги аҳолининг нақадар “табиийлик” шайдоси эканлигига далил сифатида бир ҳафтача осилиб турди ва кейин ғойиб бўлди.
О ВЗАИМОСВЯЗИ ВЗАИМОИСКЛЮЧАЮЩИХ
В Узбекистане царит сейчас почти идеальное Зло. Зло это безукоризненное, в нем нет недостатка и его нельзя укорять в недостаточности или слабости.
Такое совершенное Зло должно было породить в умах людей такую же совершенную, непорочную идею Антизла. Людская совесть – это уникальное зеркало – должно было отражать в себя это Зло в виде его Антипода. Daha fazlasını oku…
Маҳалла ва маҳаллийчилик ҳақида
Хурматли домламиз Толиб ака Ёқубов ўзларининг “Маҳаллийчилик кимга керак эди?” номли мақоласида жамиятимиздаги чиркин иллатлардан бири бўлган маҳаллийчилик ҳақида мулоҳаза юритибдилар. Мақолада домла маҳаллийчиликнинг асос пойдеворларидан бири сифатида маҳалладаги ҳукумат тарафидан рағбатлантирилаётган икир-чикир урф-одатларни келтирганлар ва бу қараш умумият-ла тўғридир. Аммо шу билан бирга, фикримча, “маҳаллийчилик” сўзининг ўзаги “маҳалла” сўзидан олинган бўлишига қарамай, бу иккита ижтимоий кўринишни бир сифат билан баҳолаш, уларга бир-бирининг давомчиси сифатида қараш бир оз мунозарали кўринади.
Мавзуга қайтиб…
Бундан 7 йил муқаддам, 2005 йилда ёзилган “Қатлиом” деб номланган мақоламизда (https://maksudbekjan.org/2005/10/27/%d2%9b%d0%b0%d1%82%d0%bb%d0%b8%d0%be%d0%bc/?preview=true&preview_id=124&preview_nonce=c84b6a89b1) биз яқин келажакда Русия таркибидаги турк қавмлари яшайдиган автоном жумҳуриятларнинг номлари ўзгартирилажаги, аниқроғи, бу жумҳуриятлар номидан ушбу ҳудуд эгалари ҳисобланган турк халқларининг миллий номлари олиб ташланажаги эҳтимоли ҳақида ёзган эдик. Бугун, таассуфлар бўлсинки, ўша тахминларимизнинг тўғри чиқаётганига гувоҳ бўлмоқдамиз.
“Қатлиом” номли маколада биз Русия ҳудудида миллий ҳудудлар сифатини фақат рамзий ўлароқ ташиётган, ассимиляция ва руслаштириш сиёсати туфайли миллий ўзликлари аллақачон бир афсонага, сояга айланган Корякия, Таймир, Эвенкия, Ненец, Коми каби автоном жумҳуриятларнинг номлари йўқ этилаётгани, улар Красноярск, Иркутск, Мурманск, Архангельск вилоятларига қўшиб олинаётгани ҳақида гапириб, агар бундай этник-маданий қатлиомга қаршилик кўрсатилмаса, навбат яқинда Русиядаги Бошқирдистон, Татаристон, Ёқутистон, Олтой ўлкаларига келажаги, уларнинг ҳам номлари (ва табиийки, шу орқали уларнинг сиёсий иродаси) йўқ қилинажаги ҳақида шундай жумлаларни ёзгандик:
Сабаб ва оқибатлар
“Камбағални туянинг устида ҳам ит қопади” дейди халқимиз, халқимизнинг бу мақоли ҳозир унинг ўз ҳаёти мисолида оғриқли бир шаклда ўз исботини топмоқда. Яъний, халқимиз бугун камбағалдир ва у минган туялар итларнинг қопишларидан уни асрай олмаяпти. Камбағалга нисбатан “ит ҳурар, карвон ўтар” деган бошқа бир мақол ҳам амал қилмас экан, ит фақат ҳурибгина қолмай, камбағални тишлаши ҳам мумкин экан.
Чиркин хронология
Хабарларга кўра, 2007 йилдан бери Ўзбекистонда фаолият юритаётган Швециянинг “TeliaSonera” алоқа ширкати лицензия олиш учун Ўзбекистон президенти Ислом Каримовнинг қизи Гулнора Каримовага 352 миллион доллар пора берганликда айбланмоқда.
Сатирага ҳам арзимаган режим
Мустақилликкача бўлган масофа
(Мустақиллик куни муносабати билан)
Халқимиз ўз миллий мустақиллигини эълон қилганига 21 йил бўлибди, орадан шунча вақт ўтибди-ю, аммо ҳали ҳам юртимизга ушбу мустақилликнинг нурлари етиб келганича йўқ. Гўё миллатимизга тегишли озодлик мисли кўрилмаган олис бир сайёрада юз берган-у, энди ушбу озодлик нурларининг бизга етиб келиши учун шунча муддат ҳам озлик қилмоқда.
Қуёш нурининг Ерга етиб келиши учун 8 дақиқа ва 19 лаҳза сарфланади, энди 21 йилдан бери бизга етиб келолмаётган Мустақиллик нурларининг қанчалар узоқликдаги бир сайёрадан келаётганини бир тасаввур қилиб кўринг. Аслида, бу узоқлик, бу масофа халқ Шуури билан Мустақиллик туйғуси ўртасидаги узоқлик ва масофадир. Совет колониал тузуми миллатимиз онгидан Мустақиллик ва Озодлик туйғуларини шу қадар узоқлаштирган экан-ки, энди унинг нурлари бизга етиб келиши учун ҳатто 21 ёруғлик йили(“световой лет”) ҳам етмаяпти. Натижада бу қоронғуликка чидамаган баъзилар бугун “бундан кўра, мустақил бўлмаганимиз афзалроқ эди”, дейишгача бормоқдалар.
Бугун бизнинг, мухолифатнинг вазифаси Мустақиллик нурларини халққа тушунтириш, етказиш эмас, балки, Мустақиллик ҳилқатининг ўзини халқнинг қалбига жойлашдан иборат бўлмоғи лозим. Мухолифатнинг вазифаси масофаларни йўқ қилишдан иборат бўлиши керак: ҳоҳ бу – шуур билан тушунча ўртасидаги масофа, ҳоҳ халқ билан ҳокимият ўртасидаги ва ҳоҳ ўзи билан ватани ўртасидаги масофа бўлсин…
Аллоҳ Мустақиллик аталмиш манзилимизни яқин, масофасини қисқа қилсин!
Мақсуд Бекжон
01.09.2012
Oslo
ЎЗБЕКИСТОН ҲУКУМАТНИНГ ҚАРОРЛИ БЕҚАРОРЛИГИ ҲАҚИДА
1. Ўзбекистоннинг КХШТ (Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилоти)таркибидан чиқиши, қандай сабаблар билан боғлиқ ва сизнингча, бу чиқиш минтақада қандай ўзгаришларга олиб келиши мумкин?
Ўзбекистоннинг Коллектив Хавфсизлик Шартномаси Ташкилотига доимий равишда гоҳ кириб, гоҳ чиқиб туриши, яъний, қарорсизлиги фақат бу ташкилотга нисбатан амалга оширилилаётган ҳаракат эмас, бундай беқарорлик Ўзбекистон ташқи сиёсатининг умум тенденциясини ташкил этади. Эсингизда бўлса, Ўзбекистон КХШТга муқобил ўлароқ ташкил этилган ва ўз таркибига Гуржистон, Украина, Озарбойжон, Молдова сингари давлатларни бириктирган ГУАМ номли минтақавий ташкилотга ҳам кириб чиққан эди. 1999 йилда КХШТдан чиқиб, ГУАМга қўшилган Ўзбекистон, 2005 йилда ГУАМдан чиқиб, яна КХШТга келиб қўшилди ва бугун, қарабсизки, яна бу ташкилотни тарк этди.
РАЗОБЩЕННОСТЬ ОБЩНОСТИ
(Отстраненные размышления на тему тоталитаризма)
“Разобщенное общество” – это неправильное словосочетание. Разобщенность не может быть одновременно и общностью, это – абсурд. Но эти слова абсолютно точно отражают состояние дел в нашей отчизне: абсурд, бессмысленность и есть как раз то, чем живет наше общество. В этом плане определение “разобщенное общество” идеально подходит к нашей действительности.
Швеция маҳкамасининг адолатсиз қарорига муносабат
Бугун ўзбек халқининг таниқли диний уламоларидан бири бўлган Обидхон қорига қарши уюштирилган жиноят иштирокчиларининг озодликка қўйиб юборилганини эшитиб, ларзага тушдим.
Мен аминманки, агар ўзбек бўлмаган (“мусулмон бўлмаган” демайман, чунки, бошқа миллатга мансуб мусулмон жамоа аъзолари ҳеч қачон ўз раҳбарларига қарши уюштирлган суиқасдчилар ҳақда маҳкама бундай қарор чиқаришига рози бўлмаган бўлардилар) бир одамга қарши мана шундай жиноят уюштирилганида, жиноятнинг исботини ҳам топишган бўларди, жиноятчиларни бир умрлик қамоқ жазосига ҳукм ҳам қилишган бўларди.
“Пайғамбарлар тарихи” китоби ва унинг тузувчиси ҳақида
Бисмиллаҳир роҳманир роҳийм
Мана, қўлимизда Муҳаммад Солиҳ тайёрлаган, Ўзбекистон тарихида ва ўзбек тили тарихида илк бор чоп этилаётган 4 жилддан иборат “Пайғамбарлар тарихи” китобини тутиб турибмиз.
ҚЎРҚИНЧЛИ ТИНЧЛИК
“Тинчлиги учун ўз озодлигини қурбон қилган халқ на озодликка ва на тинчликка лойиқдир”, деган эди америкалик сиёсатчи Бенжамин Франклин.
“Тинчлик бўлса, бўлди” деган гап Ўзбекистондан бошқа дунёнинг биронта мамлакатида халқ ва давлат шиорига, аҳолининг яшаш тарзига ва ҳатто унинг маънавий мезонига ва асосий қадриятига айлантирилмаган.
ҚОННИНГ ҚАДРИ
(Андижон қатлиомига 7 йил тўлгани муносабати билан ўтказилган митингда ўқилган нутқ)
Азиз дўстлар, мана, бугун Андижонда тинч намойишга чиққан аҳолининг қатлиом қилинганига 7 йил тўлибди. Орадан 7 йил ўтибди, аммо қалбимизда бу қатлиомдан қолган жароҳат ўзининг 7 кунини ҳам яшагани йўқ, бу жароҳат ҳали ҳам ўшандай янги ва қонталашдир.
Қолип ҳақида баъзи мулоҳазалар
Ўтган йили бир қатор араб мамлакатларида бўлиб ўтган инқилоблар кўпчиликда Ўзбекистонда ҳам шундай жараёнлар бошланишига умид уйғотди. Аммо афсуски, ўтган вақт ичида бундай жараёнлар дунёнинг энг мустабид режимларидан бири ҳукм сураётган Ўзбекистонга ўз-ўзидан “юқ”иб, у ерда тарқалмади. Cабаб нимада?
Қуръони карим илм эмас, Аллоҳнинг амрлари мажмуидир…
ЎХҲ сайти таҳририяти баъзи ватандошларга қуйидаги саволлар билан мурожаат қилди. Қуйида сиз ЎХҲ Норвегия бўлими раиси шоир ва журналист Мақсуд Бекжоннинг жавоблари билан танишасиз.
Савол: Дунё бўйлаб, яъни нафақат араб мамлакатлари балки мусулмонлар аҳолисини камчилигини ташкил этадиган мамлакатларда ҳам тобора ривожланиб бораётган исломий сиёсий фаоллик сабаблари сизнингча нимадан иборат?
ОЧИҚ ЖАМИЯТ ҲАҚИДА ОЧИҚ ФИКР
“Очиқ жамият” калимаси ўз моҳиятида фақат ижтимоий-сиёсий эмас, балки, биологик мазмун ҳам ташийди. Жамиятнинг ижтимоий-сиёсий ҳаёти ҳам худди баъзи озуқа маҳсулотлари сингари ташқи таъсирга тобе ва таъсирчандир. Усти ёпиқ озуқа маҳсулотлари моғор босиб, бижғигани каби ёпиқ жамиятлар ҳам ҳавосизликдан бижғиб, бузилади. Усти ёпиқ масканлар микроблар учун бир жаннат кабидир. Бугун биз ўлкамизда жамиятнинг устини ўз зулми ва нафси билан ўртиб, бу ўрти тагида жамиятни кемириб ётган минглаб микробларни кўришимиз мумкин. Энди бу зулм ўртисини итқитиб ташлаб, бу микробларнинг юзини очиш, уларни фош қилиш, уларни Адолат қуёшининг нурлари остида куйдириш фурсати келди.
ОЗОДЛИКНИНГ ОҒИР ЮКИ
Озодлик – елкадан қуллик юки олиб ташланганидан сўнг унинг ўрнига юкланадиган яна ҳам оғирроқ бир юкдир. Бу юкнинг номи – Масъулиятдир. Бу юкнинг номи – Иймон, Виждон, Ақл, Инсоф, Тарбиядир. Озодликни ўзининг чиркин ҳисларининг озодлиги деб биладиган, ҳурликни ҳуриш деб биладиган қул зеҳниятли зотларнинг бу Озодлик юкини кўтариши қийиндир.
Демократия яшаш тарзи эмас, балки, яшаш тарзини танлаш учун берилган ҳуқуқдир…
“Халқ демократияга тайёр эмас”, деган гап билан “демократия – куфр низоми” деган гап орасида ўхшашлик кўринмаяптими? Ҳар ҳолда, бу иккита гапнинг ҳам демократияни рад этишдаги ўхшашлигидан бошқа яна бир ўхшашлиги бор, бу – халққа ҳурматсизликдир. “Халқ демократияга тайёр эмас”, деяётган Ўзбекистон президенти И. Каримовнинг гапида хам, ”демократия – куфр низоми” деяётган Хизбут Таҳрир”нинг гапида ҳам халққа эркинлик берилса, у қутуриб кетади, шунинг учун ҳам уни бир ҳайвон сингари доим назорат остида, эркинлик бермай ушлаб туриш лозим, деган фикр ётади.
БОҒЛАРНИНГ ТИКЛАНИШИ
Яқинда Ўзбекистонни кезиб чиққан бир хорижлик одам мамлакатимиздаги қийин ижтимоий-иқтисодий-сиёсий вазиятга карамасдан одамларда хокимиятга нисбатан бирон-бир норозилик кайфиятини кузатмаганини айтди. “Ўзбеклар бутун бу кийинчиликларга биз, англияликлар об-ҳавонинг ёмон келганига қандай қарасак, ўшандай қарашади”, дейди хорижлик меҳмон халқимизнинг кайфияти ҳақида.
Дунё тарихи қайта ёзилиш арафасида…
Дунё тарихи талқинидаги “евроцентризм” даври ўз якунига етаётган кўринади. Ўтган асрнинг ўрталарида, аниқроғи, 1947 йилда бир АҚШ харбий учувчиси тарафидан Хитойнинг ўрта минтақаси ҳисобланган Шанси вилоятида тасодифан расмга олинган улкан, Мисрдаги энг юксак пирамидадан деярли уч баравар баланд бўлган пирамида расми дунё илмий жамоатчилиги ақлини ларзага солди.
“ЭКО” ВА “ЗЕКО”ТУРИСТЛАР
Ўзбекистон ҳукумати қуриб битаёзган Орол денгизи бўйларидаги аянчли аҳволни кўрсатиш учун бу минтақага “экотурист”ларни жалб қилиш ҳақда қарор қабул қилиб, бу иш учун давлат ғазнасидан 5,8 миллион долларлик маблағ ажратди. Ўзининг “оригинал” қарашлари билан танилган Каримов режими бу масалада ҳам Ўзбекистоннинг “ўзига хос ва мос” йўли борлигини дунёга писанда қилди.
Президент ўз халқининг қандай яшаётганини билмаслиги мумкин эмас…
Ўзбекистон Халқ Ҳаракатининг Норвегия бўлими раиси Мақсуд Бекжоннинг ЎХҲ интернет саҳифаси муҳаррири саволларига жавоблари.
Савол: Ўзбек режими ҳокимларга ҳалқ билан мулоқот қилишни топширган шекилли. Шу ҳафтада бир неча ҳокимлар телевидения орқали вилоят аҳолиси билан мулоқот қила бошлашди? Бу сизнингча нимани англатади? Бу билан режим халқни астойдил қайғураяпдими ёки навбатдаги масъулиятни ўзидан соқит қилишга, бировларни айбдор қилишга уринишми?
АЛИФБО – ХАЛҚНИНГ МИЛЛИЙ ЎЗЛИГИДИР…
ЎХҲ сайти таҳририяти Ўзбекистонлик таниқли сиёсатчилар,журналистлар, ҳуқуқбонлар ва мухолифат фаолларига бир неча саволлар билан мурожаат қилди. Қуйида сиз ЎХҲнинг Норвегия бўлими раиси Мақсуд Бекжон жавоблари билан танишасиз.
ОПИРАЮЩИЕСЯ НА ВЕТЕР
(эссе)
Проходя по пешеходному переходу на ту сторону улицы я ощутил в себе некоторую неловкость, некое смятение. Меня смутило то обстоятельство, что в этой стране, куда я прибыл недавно, как стало известно, пешеходам оказывают большое почтение – машины пропускают их когда они подходят к пешеходному переходу.
Зулмдан қутулиш йўли
ЎХҲ сайти таҳририяти Ўзбекистонлик таниқли сиёсатчилар,журналистлар, ҳуқуқбонлар ва мухолифат фаолларига бир неча саволлар билан мурожаат қилди. Қуйида сиз ЎХҲнинг Норвегия бўлими раиси Мақсуд Бекжон жавоблари билан танишасиз.
ХАЛҚ ЎЗ ҲОЛИГА, “ДАВЛАТ” ЎЗ ҲОЛИГА
(Халқaро санкцияларга муносабат)
Шу йилнинг 4 октябр куни Европа Иттифоқининг ташқи ишлар бўйича қўмитаси аъзолари Ўзбекистонда етиштириладиган тўқимачилик маҳсулотларини шу ташкилотнинг ўзаро ҳамкорлик хақидаги Битимлари рўйхати таркибига киритмаслик ҳақида қарор қабул қилдилар.
“Домино принципи” ёки “Шахс инқилоби” ҳақида
Қонунсизлик одам танламайди, қонунсизлик удумга айланган ерда бугун бошқаларга нисбатан қонунсизликарни амалга оширган кимсалар эртага ўзлари шу қонунсизлик қурбонига айланишлари муқаррардир. Ўзбекистонда ҳукм сураётган бугунги вазият мисолида бунинг ёрқин мисолини кўришимиз мумкин; Каримов режимига узоқ йиллар садоқат билан хизмат қилган кўплаб мансабдорлар бир лаҳзада ишдан олиниб, жиноятчи деб эълон қилингани ва қамоққа ташланганига гувоҳ бўлиб келяпмиз.
ЗАМЕТКА ПО ПОВОДУ СОБЛАЗНА “ОБОБЩЕНИЙ”
Сегодня в средах исламофобов мира(как ни странно, в том числе и в норвежских, где недавно христианский террорист убил около 100 подростков) стало популярным такое уродливое изречение “Не все мусульмане террористы, но почти все террористы – мусульмане”.
Мақсуд Бекжон: халқимиз муаммоларининг экранга чиқишига ҳисса қўшганимдан мамнунман
Мақсуд Бекжон ўзининг шеърлари ва публицистик мақолалари билан танилган.
У 1980-йиллардаги қайта қуриш тўлқинлари имконият яратган сўз эркинлиги даврида ўзбек халқи маънавияти инқирози мавзусида ҳужжатли филмлар тасвирга олган ижодкордир ҳам.
Хусусан, бугунги Ўзбекистон қишлоқларидаги мактаблар аҳволидан кўп ҳам фарқ қилмаган вазият ҳақида “Дардни яширсанг…” ва “Чириётган хотиралар” ҳужжатли филмлари 1980-йиллар охирида суратга туширилган.
НЕ ПОВЕРИВ В ИСКРЕННОСТЬ…
Некий “эксперт по международной информации, внешнеполитическим и экономическим отношениям России с соседними странами “Рустамжон Абдуллаев”(имю его взяли в кавычку следуя его манере обращения к своим оппонентам) опубликовал в “великодержавном” (эмблема сайта имперско-монархическая) российском сайте “РЕХ” статью с названием “ПОЧЕМУ УЗБЕКСКАЯ ОППОЗИЦИЯ ТАК НЕ ЛЮБИТ ОМАРА ХАЙЯМА?”
Приобретение слова
Узбекистанцы живут в обществе, где Слово потерпело девальвацию, где оно потеряло свое значение и изначальный смысл.
Здесь можно говорить все, что угодно и это не имеет эхо в обществе; Слово как привидение – не имеет отражению или тень.
СЎЗНИНГ ТИРИЛИШИ
Ўзбеклар бугун Сўз қадрсизланган, ўзининг азалий аҳамияти ва мазмунини йўқотган бир жамиятда яшамоқдалар. Бу жамиятда истаган нарсани гапириш мумкин ва бу гапирилган нарса жамиятда акс-садо бермайди. Жамият худди соя ва аксдан ҳоли арвоҳни эслатади. Сўзлар бу жамиятда ўз ҳолича, ҳудди воқеликка ҳеч алоқаси бўлмаган “тоза санъат” намунасидай мавжуддирлар. Сўзлар бу ерда худди шарқона бир муболаға каби, худди гўзалликнинг энг юксак намунаси сифатида ғазал қаҳрамони бўлмиш шоир маҳбубасининг кўзга кўринмайдиган даражадаги кичик оғзи тақдим этиладиган ғайри табиий ташбеҳларга тўла бир ғазал сингари қабул қилинади. Бундай ғазал арконига кўра, шоир севгилисининг оғзи шу қадар кичик бўлиши керакки, шоир уларга қараб лаззалатланиш учун севгилисининг лабларини излаб, тополмай сарсон бўлиши керак.
Юқорида айтганимиздек, ўзбек жамиятига қарата айтилган Сўз акс-садо бермайди. Сўз ҳудди ботқоққа отилган бир тош сингари жамиятнинг ақл бовар қилмас юмшоқ бағрига тушиб, ғойиб бўлади. Акс-садо эса, қаттиқликни севади. Акс-садо қоя қаттиқлигини ёки жуда бўлмаганда девор қаттиқлигини севади, аммо, шуни ҳам назардан қочирмаслик керак-ки, девор гиламлардан холи, яланғоч девор бўлиши лозим, чунки, гиламларга бурканган деворлар ҳам акс-садо бермайди, уларнинг ҳам чақириқ ва мурожаатларга қулоқлари кардир.
Cўзларнинг фақат риёдан иборат эканлиги туфайли мақсадни ифода этиш эҳтиёжи бўлмаганидан сўнг жамият бўшашиб, шакл ва шамойилини йўқота бошлайди, у энди – сўзларнинг фақат ёлғондан иборатлиги туфайли – ҳеч бир нарсага тўғри баҳо берилмаслигини англаб етган ва ҳамма нарсага тупуриб қўйган бир мавжудотга айланади. Ушбу ҳасталикнинг тадрижий ривожи қуйидагидай: ёлғон сўз (бу ёлғон ким тарафидан айтилишидан катъий назар) жамиятни маънавий жиҳатдан бўшаштиради, бу эса, ўз навбатида жамиятнинг сўзга, мурожаат ва чақириқларга карлигига олиб келади. Бундай вазиятда жамиятни бирон нарсага ишонтириш кийин, қадрсизланган Сўз билан жамиятнинг қалбини ром этиш қийиндир. Халқни ишонтириш учун энг аввало Сўзни тирилтириш лозим. Сувсизликдан ва қонсизликдан ўлган Сўзга теримиз ва қонимизни тўкиб, уни тирилтирмоғимиз керакдир. Узоқ йиллар давомида жамиятимиз Сўзнинг қонини тинимсиз сўриб келди ва Сўзни бир кўланкага айлантирди ва охир-оқибат жамиятнинг ўзи ҳам бир сояга, вампирга, ўлимларни четлаб ўтаётган ва айни пайтда ҳар куни минглаб марта ўлаётган, аянчли бир умр кечираётган вампир-Дракулага айланди.
Дракуланинг ўлимсизлиги бир пайтлар илоҳий Сўзга муносиб кўрилган инсонга лойиқ нарса эмасди. Инсонлар илоҳий Сўзни суистеъмол қиларканлар, илоҳий Сўз ҳам инсонларни тарк этди.
Инсон – Аллоҳ томонидан яратилган бутун мавжудотлар ичида гапира оладиган ва ўз фикрларини Сўз шаклида ифода эта оладиган ягона ҳилқатдир, унинг ҳайвонлардан фарқли асосий жиҳати ҳам шундадир. Аммо гапира олишнинг ўзи ҳали инсонликни билдирмайди. Одам боласи тинимсиз гапириши ва айни пайтда у чуқур сукунат ичида бўлиши мумкин, аксарият ҳолларда сафсатабозлик ҳатто сукутдан ҳам чуқурроқ сукунат ичида булиши мумкин. Бундай ҳолат Сўз ўлган пайтда юз беради.
Мамлакат раҳбари ўзининг умидсизликка тушган халқига “шу йил кузига келиб, ҳамма нарса яхши бўлиб кетади”, дея сўз берса-ю, бу ваъдасини бажармаса, Сўз ўлади. Бозорда гўшт сотаётган қассоб бу гўштнинг тоза эканлигига ўз ҳаридорини ишонтириш учун бутун авлиёларни ўртага қўйиб, қасам ичса-ю, бу ёлғон бўлса, Сўз ўлади. Оталар ўз фарзандларини тўғрилик ва ҳалолликка ўргатаркан, отанинг ўзи бундай хислатлардан мосуво бўлса, Сўз ўлади.
Ўзбек муҳолифати бу оммавий Сўз қотиллигида иштирок этмаслиги лозим. Аксинча, у Сўзни тирилтириш ишида фаол қатнашиши керак. Мухолифат халққа жуда кўп нарса ваъда қилмаслиги керак, аммо ваъда қилинган нарса, қандай бўлишидан қатъий назар, бажарилиши лозим. Бу – Сўзни тирилтиради. Зеро, Сўзнинг тирилиши дунёдаги барча инқилоблардан ҳам муҳимроқ воқеадир.
Мақсуд Бекжон
17.05.2011
ЭРКИНЛИК
Сен филдан эркинроқсан, қумурсқа! Фил, бу чангалзорлар, воҳа, водий ва биёбонлар ҳукмдори сендай эркин бўлолмайди асло. Сендаги эркинлик – балки, эҳтимол, сендан-да кичикроқ бўлган ҳашоратларни ҳисобга олмаганда – ҳеч кимда йўқдир. Филдан фарқли ўларок, сен истаган пайтингда истаганингча бўкиришинг мумкин, бу ҳеч кимни безовта қилмайди. Эркинликнинг жозибаси ҳам шунда эмасми, зотан? Эркинлик – кар қулоқларнинг фароғати эмасми? Сен эркинсан, қумурсқа, сен мутлақо эркинсан, бундай эркинликка филлар ҳавас қилса арзийди. Аммо эҳтиёт бўл, бу филнинг панжалари остида қолиб кетма.
2010
Апатичность как следствие аполитичности
Недавно одна журналистка из Узбекистана, покинувшая страну под преследованиями властей с обидой в голосе рассказала мне о настроении, царящем среди групп беженцев из Андижана, которые сейчас живут в Европе, получив политическое убежище. По ее словам, вырвавшись из кровавой бойни и обретя свободу они успокоились и теперь не хотят вспоминать о страшном пережитом и желают “жить спокойно” — “не вмешиваясь в политику”. Слушая ее, я думал об аполитичности нашего народа.
Ўзбекистон ҳукумати буюртмаларини бажараётган жиноий гуруҳлар ҳақида
Ўзбекистон ҳукумати ўзбек мухолифатини ёмонотлиқ қилиш учун кимлар билан хамкорлик қилмаяпти, дейсиз. Ўзбекистон ҳукуматининг чет элдаги машҳур “ҳамкор”ларидан бири, Исроил фуқароси Олег Якубов исмли журналистдир. У сўнгги йилларда ўзининг ўзбек демократик мухолифатига қарши тўқилган туҳматлардан иборат “Бўрилар галаси”,”Агония” номли китобларини чоп этдирди.
Это – испытание не только для нашего народа
(Речь, прочитанная 13 мая на пикете, посвященный к годовщине Андижанских событий)
13 мая прошлого года в Андижане совершилось одно из самых страшных злодеяний в истории человечества на рубеже двадцатого и двадцать первого веков. Это преступление совершилось на глазах у всего мира, оно совершилось как вызов всему цивилизованному миру.
Но несмотря на это реакция мирового сообщества на это преступление не была адекватной, мир не увидел, не почувствовал весь ужас произошедшего, как будто Узбекистан живет в другом измерение, в измерение, где человеческая жизнь измеряется по другим меркам чем в остальном мире.
Бу фақат ҳалқ бошига келган синов эмас
(13 май куни Андижон қатлиомининг бир йиллиги муносабати билан Ослода ўтказилган намойишда ўқилган нутқ)
Ўтган йил 13 май куни Андижонда йигирманчи аср охири ва йигирма биринчи аср бошида юз берган инсоният тарихидаги энг мудхиш оммавий қатлиомлардан бири амалга оширилди. Бу жиноят бутун дунё кўзи ўнгида, бутун дунё жамоатчилигига бир писанда ва безбетларча қилинган бир чақириқ сифатида амалга оширилди.
О “пошиб”е
Когда слушаешь речь узбекского президента Каримова невольно начинает вертеться на языке(мысленно) словосочетания: ”человек низкого пошиба”, ”человек низкого пошиба”, как рефрен, право… ”Пошиб” узбекского президента действительно, как часто бываем мы свидетелями, находится не выше уровня человеческого пупка, вернее, еще ниже, где-то в области промежности, если можно так выразиться.
Медвежья услуга бедного “снб”ешника
Окрыленный баснями Крылова(заодно и Каримова) некий Николай Гурьев(а может, по узбекский Гурев, то есть ”появившийся из могилы”?), написал на сайте СНБ (http://www.press-uz.info ) своего рода ”отклик” на мою статью. Но в этом ”отклике” виден больше “клик”а чем ума. Чтобы отработать свои чаевые бедный надорвался как мог, но в итоге получился обыкновенный – как выразился сам Гурьев – лай, то есть, он хотел как лучше, но получилось как всегда.
Чайқалувчи курси
ЎРНИ АЛМАШГАН ”ЯХШИ” ВА ”ЁМОН”
Кеча ”Озодлик” радиосига интервю берган ўзбекистонлик ишбилармон аёллардан бири мамлакатда тижорат учун мутлақо шароит йўқлиги туфайли ёшлар ёмон йўлларга кириб кетаётгани, яъний, ”Хизби-ут Таҳрир” сингари ташкилотларнинг тарғиботларига алданиб, уларга қўшилиб кетаётгани ҳақда гапирди. Бу гапни эшитган ҳар қандай мусулмонда оз деганда бир таажжуб уйғониши аниқ.
КИСЛОРОД ОЧЛИГИ
Кислород очлиги ҳар хил бўлиши мумкин. Қамоқ камерасининг сассиқ ҳидига қоришган тамаки тутуни ва оёқ остида худди бир афсонавий қора тупроқ сингари ёйилмиш қалин сигарет куллари қатламидан кўтарилаётган чанглар ичида бўғилган маҳбуснинг бир ютум тоза ҳаво ҳақидаги орзусини – кислород очлиги деб аташ мумкин.
Қатлиом
Русияда сўнгги йилларда мамлакат таркибидаги миллий мухториятларни бартараф этиш сиёсати интенсив равишда олиб борилмоқда. Бундай сиёсат, аслида, рус давлатчилиги учун янгилик эмас: чор империяси ҳукмронлиги даврида, кейинроқ рус-совет империяси пайтида ва ниҳоят, забт этган ерларининг анчасидан маҳрум бўлган бугунги Русия федерациясида ҳам миллий озчиликларни руслатириш, ассимилияция қилиш, уларни миллий-маданий-ҳудудий ўзликларидан маҳрум қилиш сиёсати ҳеч тўхтагани йўқ.
ТАНИШ БИР САССИҚ ҲИД
1987 йилда ўзбек кинорежисери Шуҳрат Махмудов рус тилида ”Ислом алянси” номли бир ҳужжатли филм чиқарган ва бу филм, гарчанд, совет пропагандасига қурилган бўлса ҳам, менда чуқур таассурот қилдирган эди. Бу таассурот сабаби шунда эди-ки, филмда 1920 чи йиллардаги босмачилик ҳаракатидан сўнгги давр мобайнида илк бор мамлакатда Ўзбекистоннинг Совет империясидан ажралиб чиқши учун ҳаракат қилаётган инсонлар борлиги ва улар совет қонунларига кўра жиноий жавобгарликка тортилгани ҳақида ҳикоя қилинаётган эди.
ТУНГИ БАЗМ
(Мустақиллик кунига бағишланади)
“Тун ярмида, овлоқ бир масканда базм бошланди”… Бу жумлани ўқиган ҳар қандай кишида тунда ёмон бир ҳаракат бошланган, деган тушунча пайдо бўлади, негаки, жиноятларнинг аксарияти, асосан, тун коронғилигида содир этилади, шунингдек, дунё халқлари фолклорида хам тун – жин ва алвастилар салтанати сифатида такдим этилади: тунда бу маҳлуқлар базмга йиғилиб, ўз борлиқларини байрам қиладилар.
ДУНЁНИ ДЕМОКРАТИЯ БОСМАЙДИМИ !
Каримов ўлим жазоси 2008 йилда бекор қилинажаги ҳақда фармон чиқарди. У худди шундай муваффақият билан 2022 йилда мамлакатда демократия қурилажаги, 2046 йилда эса, ўлкада иқтисодий юксалиш бошланажаги ҳақда эълон қилиши мумкин эди. ”Эртага ё подшоҳ ўлади, ё эшак” ибораси 1990 йиллар бошларида Каримов яхши кўрган ва ўз чиқишларида бот-бот такрорлаб келган халқ ибораларидан бири бўлган эди.
ТАБИАТНИНГ “МАЪСУМ” БИР ЖОНЗОТИ ҲАҚИДА
”Денгизи қуриган халқ” деб ўтиргандан кўра, ”шўри қуриган халқ” деб қўя қолган маъқул эмасми? Халқнинг ”қуриган шўри” денгизнинг шўр сувидан кўра кенгроқ ва чуқурроқ мазмун касб этади, яъний, ”шўр”нинг Орол денгизи эгаллаган ҳудуддан анча каттароқ маконда ётганига ишора қилади.
МУҲОЖИРЛИКДА
Биз совуқларга парво килмаймиз, чунки, атрофда Баҳор. Аччиқ аёздан қизариб кетган қўлларимиздаги хуржунни елкага осиб, юкдан бўшаган қўлларимизни чўнтакка яширишдан истиҳола қиламиз, чунки, атрофда, боя айтганимиздай, Баҳор ҳукм сурмоқда. Апрел ойида совуққотган қўлларимизга пуфлаб, уларни иситиш эҳтиёжи туяётганимиздан ҳижолат чекамиз, чунки, баҳорда бундай қилинмайди. Биз воқелик эмас, туйғулар ҳукмида, қачонлардир тарк этганимиз Ватан шакллантирган тушунча ва туйғулар ҳукми остида яшаймиз. Руҳ вужуднинг изтиробларини тинглашни истамайди…
2005
САСНИНГ ПАСТЛИГИ
Тўппонча ўз қурбонини таҳқирлагувчи даражада секин товуш чиқарарди. Тўппончанинг “писиллаб” отилгани худди шаллақи бир кимсанинг шанғиллагани сингари ҳақоратомуз эшитиларди. Писиллаган товуш ва ўлим бир-бирига мутлақо номутаносиб, уйғун бўлмаган нарсалардай кўринар эди.
Аслида эса, Ўлим бутун “писиллаган” товушларнинг юксак тантанасидир.
2005
Турклигимизни англаб етайлик…
Ўтган ҳафта Олмония ҳукумати 1915 йилда Усмонли империясида турклар ва арманлар ўртасида юз берган этник тўқнашувларда ҳалок бўлган арманларни “генодсид қурбонлари” деб тан олиш ҳақда ҳужжат қабул қилди. Бундай ҳужжат илгарироқ ҳам бир қанча Оврупо давлатлари томонидан қабул қилинган эди.
Мавломдан мўъжиза талаб қилмаган эдим…
Уйқу билан уйғоқлик орасидаги ҳолат(аросат) энг таҳликали ҳолатдир. Бу ҳолатдаги инсон на уйқу салтанатига ва на уйғоқлик мулкига оид бўлгани туфайли, унда на уйқудаги одамга хос бўлган сезги ва на уйғоқ одамга хос зийраклик бўлади – аслида, инсоннинг ўликлик ҳолатига уйқу эмас, мана шу аросатдаги ҳолат кўпроқ тўғри келса керак.
БИЗ ЛИЛИПУТЛАР МИЛЛАТИ ЭМАС ЭДИК…
Ўзбек медикларининг маълумотларига қараганда, Ўзбекистоннинг бугунги демографик аҳволи советлар давридагидан ҳам аянчлироқ. “Озодлик” радиосининг шу йил апрел ойидаги дастурларидан бирида, айтилишича, туғилаётган ҳар мингта гўдакдан 50 таси(!!!) ўлаяпти, ҳар мингта гўдакдан 70 тасининг мияси эса, нормалдан кичик туғиляпти. Аҳолининг ўртача бўйи эса, 12 сантиметрга кичрайибди.
Халқнинг уйғониши учун кенг жабҳали бир маърифий ҳаракат яратилиши лозим…
(Норвегиянинг Драммен вилоятида ўтказилган Улкучилар қурултойида ўқилган нутқ)
Азиз бирoдaрлaрим,
Бугун Туркчилик юкини ўз елка ва ва қалбларида ташиган биродарларимизнинг кўзларида бир оз ҳорғинлик ва саросима, бир оз шубҳа ва тараддуд кўрмоқдамиз. Бугун Туркчилар сафида ўн йиллар аввалги руҳий сафарбарлик ва руҳий юксалишларни, у дабдаба ва талотумларни кўрмаяпмиз. Совет императорлиги йиқиларкан, кутганимиз воқеалар – Турон эллари ва халқларининг Турк миллиятчилиги йўлбошчилигида бир-бирига талпинароқ йўлга чиқажакларига доир умидларимиз амалга ошмади, афсус.
Озодлик сари узанган умид йўллари
(ЭРК Партияси Қурултойи олдидан)
Ўзбек халқи узоқ вақт сиёсатдан узоқ қолди. Советлар даврида коммунистлар адолатига умид қилди, мустақилликка эришгач эса, советлар етиштирган ва меросхўр қилиб қолдирган корчалонларга умид боғлади.
МАЙСАЛАР, ҚУМУРСҚАЛАР ВА ИЛОНЛАР ХАҚИДА
(Эссе ўрнида)
Уолт Уитменннинг қумурсқа ва майсалар, гиёҳлар ва чечаклар хақидаги шеърияти тўғрисида ўйларканман, “шоирнинг қалби ҳаёт ишқи билан шу қадар тўлаки, унга майса ва гиёҳлардан, қумурсқа ва бошқа шунга ўхшаш майда жоннзотлардан бошқа хеч нарса сиғмайди, бошқа нарсалар бу лимо-лим қалбга кўплик қилади, катталик қилади”, деган фикр туғилди.
Юксалган ҳар нарса диктатура душманидир…
Ўзбекистондаги ижтимоий-иқтисодий вазият борган сари таранглашишда давом этар экан, беихтиёр, ўн йилдан ошиқроқ зуҳр этаётган бу жараён яна қанча давом этади, деган савол туғилади. Ижтимоий-иқтисодий қийинчиликлар резина каби чўзилар экан, халқнинг чидам-бардоши ҳам бу қийинчиликлар билан бирга чўзилмоқда. Ёки бу фикрни шундай шаклда ҳам айтиш мумкин: қийинчиликлар халқнинг чидам-бардошидай чўзилмоқда… Аммо ҳали шу пайтгача мамлакат ичкарисида на йўғоннинг чўзилгани ва на ингичканинг узилгани ҳақда ҳеч ким гапираётгани йўқ.
“Ҳаракатсиз” Тимсоҳнинг ҳаракатлари
Чет эллик сиёсатчилардан бири Хитойни майсалар орасида писиб, тўнка каби қимир етмай, ўз замонини кутиб ётган тимсоҳга қиёс қилган эди. Аҳолиси қарийб бир ярим миллиардга яқинлашиб қолган бу баҳайбат тимсоҳ Марказий Осиёдаги давлатлар ёнида фурсат пойлаб ётар экан, уни мутлақо ҳаракатсиз ётибди, дейиш хато бўлар эди.
БИЗ ҲАЙРАТЛАНМАЙ ҚЎЙДИК…
Ўзбекистон ҳақида матбуотда чоп этилаётган мақолаларнинг фақат сарлавҳаларини кўрибоқ, чуқур умидсизликка тушади одам. Мана, фақат сўнгги бир ой ичида турли хил матбуот органларида чоп этилган мақолаларнинг сарлавҳалари: “Ўзбекистонлик докторлар бонг урмоқда-мамлакат генофонди йўқ бўлиш арафасида”; “Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари Орол муаммоси ҳақида кўп гапиришади, аммо уни қутқариш учун деярли ҳеч нарса қилишмайди”; “Ўрта Осиёда яна Сибир дарёларини буриш ҳақда гапира бошлашди”; “Журналистнинг қовурғасини синдиришди”; “Фарғона водийсига радиатсия таҳдид солмоқда”; “Марказий Осиё диний ва ижтимоий портлаш арафасида”; “Ўзбекистонда ишчиларга ойлик берилмаяпти – ишчилар иш ташлаш арафасида”; “Ўзбек мусулмонлари “Иегова гувоҳлари”да нима топишди?” ва ҳакозо.
СИБИРДАН НАЖОТ ИЗЛАБ…
Бундан икки ойча аввал Русиянинг Тюменск вилоятида бўлиб ўтган бир форумда Марказий Осиёга Сибир сувларини йўналтириш борасида баҳс ва мунозаралар бўлди. Рус Академиги Петер Гончаров ўшанда, “Сибир дарёлари сувини Марказий Осиё минтақасига йўналириш кўпгина салбий оқибатларга олиб келиши мумкинлиги ҳақида гапирди.
ҲАЛҚНИНГ ЗАЛОЛАТИГА ҲИЗМАТ ҚИЛАЁТГАН “ЁРДАМ”ЛАР
АҚШ давлат Департаменти тарқатган маьлумотларга кўра, 1992 йилдан бери, яъний, сўнгги 10 йил давомида АҚШ, Ўзбекистонга турли ҳил дастурларни амалга ошириш учун 444,3 миллион долларлик ёрдам берган. Шу билан бирга АҚШдан Мудофаа вазирлиги тармоғи бўйича ва инсонпарварлик ёрдамлари шаклида Ўзбекистон яна 148 миллион долларлик ёрдам олган.
Заҳарланган Туркистон эли
Озод бўлган собиқ совет жумҳуриятларининг турли бурчакларида, гох Қирғизистонда, гох Қозоғистонда, гоҳ Ўзбекистонда, гоҳ бошқа жумҳуриятларда совет давридан қолиб, ерни, сувни, ҳавони заҳарлаётган радиоктив чиқиндилар, химиявий ва биологик қуроллар, уран чиқиндилари топилгани хақидаги хабарлар тез-тез тарқалиб туради. Бундай хабарлар шу қадар кўп-ки, бир давлатнинг, у қандай жоҳиллар давлати бўлмасин, атроф-муҳитни шу қадар заҳарлаши мумкинлигига ишонолмай қолади киши.
РУС МАНФАТЛАРИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ ҲАҚДАГИ ҚОНУН
Русия президенти Владимир Путин ҳорижий юртларда яшаётган русларнинг манфаатлари ва ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ҳақида фармон чиқарди. Бу фармонни олдинлари ҳам чет давлатлардаги русларни ҳимоя қилиш бўйича Русия ҳукумати томонидан тинмай айтиб келинаётган, чет эллардаги рус элчихоналарига қаратилган бу хусусдаги турли тавсия ва тадбирларнинг узвий давоми деса бўлади. Умуман, рус давлати ўз ҳудудларидаги ҳорижликларни ва ёки Русия фуқрароси бўлган, аммо рус бўлмаган миллатларни таҳқирловчи, уларнинг ҳуқуқларини оёқ ости қилувчи сиёсат юргизиб, рус фашистларининг муҳожирларга қарши ўтказаётган террорини яширинча рағбатлантирар экан, айни пайтда чет эллардаги русларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш борасида доимий равишда қайғуриб келмоқда.
И. КАРИМОВ: “ИСЛОҲОТЛАРНИНГ МУҲИМЛИГИНИ ЭНДИ ТУШУНДИМ…”
Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов АҚШга визити пайтида, журналистларга берган интервюсида мамлакатда ислоҳотлар ўтказиш борасида гапирар экан, бу ислоҳотларнинг муҳимлигига ўзи хам иқрор бўлганини айтиб, шундай деди: “Ислоҳотларнинг шундай муҳим эканлигини менга биров олдинроқ ана шундай яхши тушунтириб берганида эди…”.
ЎЗБЕКИСТОН ПРЕЗИДЕНТИНИНГ АҚШГА ЙЎЛИ
АҚШдаги 11сентябр портлашлари бутун дунё сиёсий қарталарини қориштириб юборди – портлашлардан сўнг дунё миқёсидаги геостратегик ҳадафлар ва ҳудудлар ўзгарди; илгариги рақиб ёки душманлар иттифоқчиларга айланди, демократия тарғибчиси ва тимсоли бўлган давлатлар авторитаризм ҳимоячилари ва рамзи бўлган давлатлар билан ҳамкорлик қила бошлади.
ПРЕЗИДЕНТ КИМГА “МУХОЛИФ”ЛИК ҚИЛМОҚДА?
Яқинда Ўзбекистон Вазирлар Кенгаши йиғини чоғида мамлакат раҳбари Ўзбекистондаги иқтисодий аҳволни қаттиқ танқид қилди. “Бу – Каримовнинг сўнгги йиллар ичидаги энг кескин танқидий чиқиши бўлди”, дея ёзишди шарҳловчилар.
ЧИНГА “СОВҒА” ҚИЛИНГАН ТУРКИСТОН ЕРЛАРИ
Бундан икки ярим минг йилча илгари яшаб ўтган “хун” номи билан аталган Турк қабилалари ўз ватанларининг ҳар бир қарич ерлари учун жон ва молларини, бутун борлиқларини фидо қилганликлари ҳақда ҳикоя қилувчи шундай ибратли бир ривоят бор:
ХИТОЙ ДЕВОРИНИНГ ИЧКАРИСИДА
Мен ўз халқимнинг буюк тарихига қарайман-да, ҳайратдан, “балки, бу қадар эмасдир, балки, кимдир менинг шуурим билан ҳазиллашаётгандир, бир халқнинг тарихи бу қадар бўлмас, бир халқ учун бу қадар кўп буюк инсонлар кўплик қилмасмикан” дея шубҳалана бошлайман. Аммо атрофимга боқиб, мен билан ҳазиллашаётган мавжудотни тополмайман ва “ҳа, халқим хақиқатдан ҳам шунчалик бую…к инсонларни етиштириб, шунчалик буюк давлатлар қурган” деган ҳайратимга яна қайтаман.
ПАРИШОНХОТИРЛАР МАМЛАКАТИДА
Элимиз паришонхотир. Ким билади, балки, унинг муттасил равишда ўзини “бахтли” ҳис қилишининг сири ҳам мана шу саодат келтирувчи паришонхотирликдадир. Нима бўлганда ҳам ҳали бировнинг ўз паришонхотирлиги учун жазоланганини эшитмадик. Аксинча, мукофот олаётганларнинг ҳаммаси айнан паришонхотирлардир. Ёки, яна ҳам аниқроғи, ўзини шундай қилиб кўрсатаётганлардир.